|
[हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो ओ, तेरो बुवा खान्थ्यो रन परखिया कटकिको हो विणो रे प सादन्थ्यो रे साइब हो, तु रे रनी कटकै जानु पड्यो रे साइब ह, तु रे रनी कटकै जानुपड्यो रे हँ अ बलिको बाखरो र जिया मेरी बलिमथि जान्छ ठाकुरैको चेलो रे जिया मेरी ठाकुरैखी रे जान्छ हँ कठै, म रे जाउँलो गुरिज्ञानी चन्नैका कोट…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, “तेरो बुवा खान्थ्यो रन परखिया कटकको ढिणो रे सादन्थ्यो । तु रे रनी कटक जानुपड्यो, हँ तु रे रनी कटक जानुपड्यो ।” भण्यो रे महाराज, जिया बैरागिशिलाले भण्ण्या बखतमा तसै बखतमा रनि राउत बोल्यो रे के भन्छ कि, “ओ जिया, बलिको बाखरो, जिया, बलिमाथि जान्छ, भण्यो महाराज, ठाकुरको चेलो जिया, ठाकुरसित जान्छ, म रे जाउँलो गुरियाँ चन्ना कोट, हँ, म रे जाउँलो राजा गुरियाँ चन्ना कोट,” भण्यो रे भण्ण्या बखतमि त दा ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउत राजा गुरियाँ चन्नाका कोट जानाकी त महाराज, गात बागो, माता साई, अर्गज्या कुलेनी झोला, चतुर्भङो पाँपडी दा आब कै भाँति कै भाँति कसो पैरन पसियान्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] ही या हो ओ, गात पैरन्छ झिलिमिल्या बागो ब, गात पैरन्छ साइब, माथ पैरन्छ मखमल्या साइब, माथ पैरन्छ साइब, माथ पैरन्छ मखमल्या साइब, माथ पैरन्छ साइब, कम्र पैरन्छ सुनमूठ छुरो ब, कम्र पैरन्छ साइब, पिठी पैरन्छ चन्रवाली ढाल ब, पिठी पैरन्छ साइब, दाइनतर पाइक जमतड पैर ब, दाइनतिर पाइक साइब, बाउँतर पाइक कटारे पैर ब, बाउँतिर पाइक साइब, नाली नाली पाइक नेवर पैर ब, नाली नाली पाइक साइब, मानो मानो पाइक खाँकर पैर ब, मानो मानो पाइक साइब, उगड्यो पैकलो मेरो जेठलो उगडो, उगड्यो पैकलो साइब, पैरी फटकाउनो बटोली लाग्यो ब, पैरी फटकाउनो साइब, ढाल मिलकाउनो बटोली लाग्यो ब, ढाल मिलकाउनो साइब, बाउली लुल्लाउनो बटोली लाग्यो ब, बाउली लुल्लाउनो साइब, आँखी किटकाउनो बटोली लाग्यो ब, आँखी किटकाउनो साइब, माथो ढुलकाउनो बटोली लाग्यो ब, माथो ढुलकाउनो साइब, जुङी पलसाउनो बयेली लाग्यो ब, जुङी पलसाउनो साइब, दाँती झलकाउनो बटोली लाग्यो ब, दाँत झलकाउनो [फरक लयमा सहगायन र जोरले हुड्कोवादन] हाइ हो,घोडीरे गुरकाउनो बटोली लाग्यो हाइ हो,घोडीरे गुरकाउनो बटोली लाग्यो हाइ हो,घोडीरे गुरकाउनो बटोली लाग्यो हो । [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि महाराज, रनि राउत राजा गुरियाँ चन्ना कोटमि जानाकि गात पैर्यो झलिमिल्या बागो, माथो पैर्यो मखमल साइ, कम्मर पैर्यो सुनमुठ्या छुरो, पायाँ पैर्यो नलेवार पाउला, दाइनतिर जुम्तड, बाउँतिर कटारी, नाली नेवर, माना खाँकर, तिलक खान्टाल, बेताल छुरो, लौडीको खाणो समाएर ठेक टुप्पो ठेक हड, माइको पुत्र, भण्यो उगड्यो पैकेलो महाराज, चीठो ढुकुरो, महाराज, फरी फटकाउनो महाराज, बटोली लाग्यो भण्यो महाराज, ढाल मिलकाउनो बटोलि लाग्यो, बाउली लुल्लाउनो बटोली लाग्यो, आँखि किटकाउनो बटोलि लाग्यो महाराज, जुङि पलसाउनो, दाँत झलकाउनो, माथो ढुलकाउनो बटोलि लागैथ्यो, घोडी गुरकाउनो बटोलि लाग्यो रे महाराज, राजा गुरियाँ चन्ना कोटमा चाइन्या पैंचियो । [हुड्कोवादन] जसोइ राजा गुर्यानी चन्ना कोटमा पुगैय्यो, पौँचन्या बखतमा सिलिङि चौतरामा महाराज, दुलैचा कचहरि होइरैथि, बीचमा चाइन्या राजा गुर्यानी चन्न बसिरैथ्यो । यँउठै महाराज, रनि राउत पौँचियो । पौँचन्या बखतमा महाराज, खामालाई घोडो कसिहाल्यो, राजाका जोलाफमा जाइकन राजालाई ढोग दिन पसियो । “हरो हरो पाट, खरोखरो पाट, सुनचालि मोत्यूँ लिन्छे, मोति चालि सुन लिन्छे, तरातरो चन्नको पाट बिर राजा बिर चन्नाको पाट जउद्द राजा,” भणेर महाराज, ढोग दीहाल्यो । “ए बुवा रनि राउत, भण्यो महाराज, जी जागि चिरन्जी है रयै, बुबा निको छै ?” भणेर भण्ण्या बखतमि, द ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउत राजा गुर्यानी चन्नसित सोदापुछि महाराज, आसल कुशल बात दा कै भाँति हुन पसियान्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] साइब, हो दरी देवान त हो निका चाइयो राजा, हँ कठै, पुरी पण्णीतुत हो निको चाइया राजा, साइब हो, भला जति मन्तरी त हो निका चाइयो राजा साइब हो, रानी रनेवास हो निको चाइयो हो राजा साइब, कोट जती काणो हो निको चाइयो हो राजा हँ कठै, चेली चाकर त हो निकोइ चाइयो राजा ।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि त महाराज रनि राउतले भण्यो कि, “ओ राजाउ गुर्याक्यानी चन्दौ, भण्यो महाराज, दरि जति देवान, भण्यो महाराज, निको चाइयो, राज, भण्यो, महाराज, पुरी जति पण्डित, भण्यो महाराज, निको चाइयो, राज, [[भला जति मन्तरि, भण्यो, निको चाइयो, राज,]] रानि जति रनेबास निको चाइयो राज, भण्यो महाराज, कोट काणो निको चाइयो, तर चेली चाकर निको चाइयो, तर हजुरका, भण्यो महाराज, नून भुजाइँले म निकोइछु, हँ, निकोइछु ।” भणेर महाराज, सोदापुछि बात भै रे, तर एक ठाउँमा चाहिन्या महाराज, रनि राउत लै बसियो । बस्न्या बखतमा बार बर्ष चाइन्या हाँराज तै रनि राउतलाई त्यसै राजा गुर्यानि चन्ना कोट भयो रे घर गयैन । तर घरमा एक, एक मान्स्यालाई झगडि झङ्रुवा भण्ण्या त्यस्तो चाइन्या अगौरा वगरौ त्यस्तो मान्स्या थ्यो । तलाइ भणिराइथ्यो कि, “भाइ,तुलाई लुवाकपडा चाईना सबै कुरा, म खानाखुराँक सबै कुरा दिउँलो, तर मेरा घरमा म घर आउन्ज्याँसम्मलाइ मेरा घरको चाहिने कामधन्ना चाइन्या गरिदिनु,” भणिकन चाइन्या राख्याथ्यो । तर बार बरससम्मलाइ रनि राउत चाइन्या घरमा आयैन । त नआउन्या बखतमा चाइन्या त्यो झगडि झङ्करुवा भण्ण्या त्यो रनि राउतकी चाइन्या स्वास्नि रानि भीमशिलासित तर हाँसो ख्यालठट्टा अन्न्यासम्मको चाइन्या कुरो धेकीयो । धेक्न्या बखतमा तर रनि राउतकी इजाले भण्यो कि, यो “ब्वारीको चाइन्या लच्छिन चाइन्या ठीक छैन । तर आब छोरा घरमा बोलाउनु पड्यो ।” भणिकन आब चाइन्या त्यस्ले कागलोपात दीकन राजा गुरियाँ चन्नका कोटमा चाइन्या पठाहाल्यो । एउटा पटेडि सुवालाइ चाइन्या कागलोपात लेखिकन पठाइदियो रे वाँपछि त्यो पटेडि सुवा राजा गुरियाँ चन्नका चाइन्या सिलिङ्या चौतरामा चाइन्या बस्यो । बस्न्या बखतमा तै सिलिङ्या चौतरामा तै सद्दिमसद्दि, भैभलादिमि, दिरदेवान, पुरिपण्णीत, ग्यानिगुमानी, थडिबडिका चेला सारा चाइन्या बार देवान बस्याथ्या । बस्न्या बखतमा, “ओहो यो सुवा कस्को हो, यो सुवा कस्को हो ?” भणि सोद्न्या बखतमा तर रनि राउतले भण्यो कि, “यो सुवा त चाइन्या मेरोजस्तो छ ।” भण्ण्या बखतमा और मान्स क्या भण्णाहान् कि, “अला जति जिउना सुवा छन, सब तेराइ हुन्ना ।” “नै, लौ मेरो चाइन्या सुवा भयापछि मेरि बाउलिमा बसिजालो ।” भणेर रनि राउतले बाउलि ठड्याउन्या बखतमा स्वाट्ट चाइन्या त्यो सुवा चाइन्या बाउलिमा बसियो । तकथ्यो त कागलोपात लेखेको । “ए रनि राउत तु, भण्या चाइन्या, कोटमा छै । तर घरबटा भणेपछि यो स्वास्निको चाइन्या चलन ठिक् छैन ।” भणेर चाइन्या त्यो कागलोपातमा लेख्या त्यो तक्न्या चोटमा त रनि राउतलाई चाइन्या महाराजा जउँ हाल्या चाइन्या बौर होइयो, मुखबटा चार कुल्ल्याँ रगत खितिदियो रीसले । तर तेसोइ चाइन्या आब बासो भयो । तर आब आफ्नाआफ्ना डेरामा सबै सद्दिमसद्दि चाइन्या आफ्नाआफ्ना चाइन्या डेरामा गया । रनि राउत पनि आफ्ना डेरामा गयो । रातमा नीन भईन । रातमा के नीन हुन्थ्यो घरको त्यस्तो कुरा सुण्याँ हुनाले, रातमा नीन भईन । रातभरि बिरातभरि बासो गरि बस्यो । भोल बियान भयो, गाइका बन्धन फुक्या, दुलैचा कचहरि बसि, थडिबडिको जागो भयो, पञ्चस्थान कुलिमुलि, हरद्वार घाँटका, बिणा उगड्या झुलुक, घाम लाग्यो टुलुक, ओस फाटीगै, तिर्मिर्या घाम लाग्यो । राजाको पनि चाइन्या सिलिङ्ङि चौतरामा चाइन्या सवारि भयो । सवारि हुन्या बखतमा याँउठै है आब रनि राउत पनि गयो । रनि राउतले चाइन्या महाराज, ढोगसलाम अन्न्या बखतमा तर और दिनमा और चेहराथ्यो, रनि राउतको उस दिनमा अलि मन्दो भयाको, त राजाले भण्यो कि, “ए रनि राउत, आज त तेरो मुख मन्दो छ त किन हो ?” भणेर भण्ण्या बखतमा दा ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउत राजा गुरियाँ चन्नसित महाराज, सगुन आब कै भाँति कसो विचाल्न पसियान्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो, अ ... अ हँ अ बेलिकी रोहिणि रात राजा, सपनो रे होइ गै छ कठै, सो रे सपन बिचारी हाम दिय ओ ह पाणै करी धुरि रे टुटी राज, कै भड रे पिडाउँछ रे गोठकी भरानि टुटी राज हो कै भड रे पिडाउँछ रे साइब, ह बाउलीका बाउ डण्ण टुट्या राजा, कै भड रे पिडाउँछ रे हँ कठै, देउल मङराउँ रे ढल्या राजा, कै भड रे पिडाउँछ रे साइब, हो बड न पिपल रे ढल्या राजा, कै भड रे पिडाउँछ रे हँ कठै, ततिकोईत त सपन होइगै छ साइब, ह सो रे सपन बिचारिदिय हो…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, “बेलिकी रोहिणि रात, राजा, सपन भैछ, सपन विचारीहामदिय, भण्यो महाराज, पाण करि धुरि भागी, भण्यो महाराज, कै भड पिडाउँछ, भण्यो महाराज, गोठकी भराइनि टुटी, भण्यो महाराज, कै भड पिडाउँछ, बाउलिका बाउ डण्ण टुट्या, भण्यो महाराज, कै भड पिडाउँछ, भण्यो महाराज, देउल मङराउँ ढल्या कै भड पिडाउँछ, बड न पिपल ढल्या कै भड पिडाउँछ, तर ततिको सपन भैछ रे सो सपन बिचारि हामलाइ दिय ।” भणेर चाइन्या रनि राउतले भण्ण्या बखतमा त्यसै बखतमा राजा बोल्या रे क्या भण्णाहान् कि, “ए रनि राउत, भण्यो महाराज, बाउलिको चाइन्या बाउ डण्ण टुट्यो कोखमा चाइन्या बालालाइ पिडाउँछ, गोठको चाइन्या भरानी टुट्यो बल्ललाइ पिडाउँछ, पाणको चाइन्या धुरि टुट्यो पुरिखलाइ चाइन्या पिडाउँछ, घरका पुरिखलाइ पिडाउँछ, देउल मङराउँ ढल्या जोगिलाइ पिडाइयो, बड पिपल ढल्या भण्यापछि हामि राजालाइ पिडाउँछ । तर तत्तिकोइ सपन भयो ।” भणेर भण्ण्या बखतमा रनि राउत बोल्यो रे क्या भण्ण छ कि, “ओ राजाउ, भण्यो महाराज, मलाइ दुइचार दिनको चाइन्या बिदा दिय, हँ बिदा दिय ।” [हुड्कोवादन] भणेर भण्ण्या बखतमा त्यसै बखतमा राजाले भण्यो कि, “ए बुवा रनिराउत, तुलाइ बार बर्ष चाइन्या मेरा कोटमा होइय्या, मेरि चाकर गर्नमा । तुलाइ दुइचार दिनकी बिदा नइँ कि तुलाइ दुइचार बर्षोको चाइन्या बिदा भयो, जा ।” भणिकन राजाबटा चाइन्या बिदा चाइन्या मागिहाल्यो रनि राउतले । माग्न्या बखतमा आफ्नो चाइन्या लटिपटि चाइन्या महाराज, सब कुरा तन बाद्यो, तैले तन्दुरस गर्यो, घोडामा राख्यो रे ताँबटि चाइन्या महाराज, गररररर चड्यो घोडामा रे चाइने रनि राउत आफ्ना घरमा पुगिग्यो । [हुड्कोवादन] घरमा पुग्न्या बखतमा, घरमा पुग्न्या बखतमा आब रानि भीमशिलालाई भितरबटा चाइन्या झगडि झङ्करुवा चाइन्या राख्याथ्यो, जो घरमा कामधन्ना अल्ला भण्णाखि उइ भितरमा राखिराइथ्यो । आब बाइरबटा रनि राउत पुगन्छ भण्णा जसा आब उइलाइ महाराज, अतास पडिगै । तर आब तै झगडि झङ्करुवालाइ भितरैमा डूरामा लुकाइदियो । उइलाइ डूरा हाल्दियो, आफु चाइन्या बाइर आइ । [हुड्कोवादन] बाइर आउन्या बखतमा रनि राउतले भण्यो कि, “अरे मलाइ पानि दिय, हँ पानि दिय !” पानि दिय भण्ण्या बखतमा तैको सातो खुसियो । झट्ट पाडी भितरमा गै रे त्यो चाही छाँच छाँचका पारो जाइलागि, त्यैको सोसा खुसियो, होस बन्द होइगै । छाँचको चाइन्या पारोमा भरि पानि दी । पाउसाउ चालेर मुखमा दिन्या बखतमा वाँत छाँच धेक्कीयो । “यो क्या छ मलाइ त छाँच ब दिया तिमिले ?” ताँपछि भितरमा आँजि गै त फिरि चाइन्या म लेइ त्यो । म को गागरो चाइन्या राख्याथ्यो, लङ्रामा राख्याथ्यो रे स्वाट्ट तै गागरा उचाइलेइ । आब पाउ पखालेर चाखन्थ्यो त गुलियो लाग्यो मुखलाइ । “अ ला, यो क् छ ? यो त्रियाचरित्राँय क्या छ ?” भणेर रनि राउतले भण्ण्या बखतमा, तर रनि राउतकि इजाले भण्यो कि, “ए ब्वारि, के हो, सुचिजा, सम्जिजा, चाइन्या पानि दिनीनी । पानिको तिर्खामा चाइन्या पानि खानुपर्छ, दिनीनी पानि ।” भण्यो त आब तेइकि स्वाहानि क्या भण्णिभै कि, “म त चाइन्या, ‘गुलिया जुङा रे चुकिलि खाप, होलि’ भणेर ब दिया हो ब भन्छ, अतास्सीबर काँ दिया हूँ रे !” भण्ण्या कुरा लायो रे वाँपछि पानि दियो । तैले पाउसाउ छालिकन आब आफ्ना चाइन्या घरका बलेणी चाकमा चाइन्या रतन कामलो लगाइकन चाइन्या बस्यो बसन्थ्यो त एकदम पाखामा चाइन्या याँमाथि पाखामा डीठ पडि गै तैकि । तर रङ्ङ भर्यो गुलेलोइ रे कुर्कुट्टि पाट फनन, ताइँना टाङ्या धेक्यो तैले आब। [हुड्कोवादन] तसोइ महाराज, धेकिहाल्थ्यो । धेक्न्या बखतमि त दा ततनी बखतमि त महाराज, त्यो रनि राउत आफनि रानि भीमशिलासित महाराज, लोटि बिन्ति ठोकि जवाफ महाराज, दा आब कै भाँति दिन पसियान्छ…। रङ्ङ भर्यो गुलेलो कैकि लागी लीछै हो मेरी रानी भीमशिला ओ रङ्ङ भर्यो गुलेलो कैकि लागी लीछै हो मेरी रानी भीमशिला अँ हो, कुरुकुट्टी पाट फण्णा तुइले कैकि भणी लीछै हो, मेरी रानी भीमशिला — रङ्ङ भर्यो गुलेलो तमै लागी लीथ्या हो, मेरा रनी राउत रे अँ ओ हो कुर्कुट्टी पाट फण्णा तै केकी भणि लिछै हो, मेरी रानी मिमशिला अँ ओ हो, कुर्कुट्टी पाट फण्णा मैँले तमैँ लागि लीथ्या हो, मेरा रनी राउत रे…।।” [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि रनि राउत भन्छ कि, “रङ्ङ भर्यो गुलेलो, भण्यो महाराज, कैकि लागि लीथ्या, मेरि रानि रमला हँ, मेरि रानि रमला, कुर्कुट्टि पाट फण्णा तम्ले कैकि लागि लीथ्या मेरि रानि रमला,” भणेर भण्ण्या बखतमा आब रानि रमला क्या भन्छे कि, “रङ्ङ भर्यो गुलेलो तमैँ लागि लीथ्या मेरा रनि राउतौ, कुर्कुट्टि पाट फण्णा तमैँ लागि लीथ्या मेरा रनि राउतौ । तर तम रङ्ङ भर्यो गुलेलो, कुर्कुट्टि पाट फण्णा तम खेलन्थ्या रे तमरा कन्ना चाकमि झलकिरन्ना, तर त्यो सोराइ कटाई निमित्तबटा मइँले लिया ब हुँ” भण्यो रे चित्त बुजाहाल्यो । [हुड्कोवादन] चित्त बुजाउन्या बखतमा तर आब चाइन्या खाना भयो, तन्दुरुस्स गरेर । खानासाना भयो रे खाउँ भण्ण्या बखतमा आब जै डूरामा चाइन्या त्यो लधरन्थ्यो त्यो डूरो डरले — धेक्या? — भितरमा डूरा हालिपसेको त्यो झगडि झङ्करुवा, आब त्यो डूरो कामन्लाग्यो । “अला, भण्यो, यो डूरो कामन्लाग्यो, यो क्या अचम्मकि बात भै ?” “हा, आज तम् बार बर्षा चाइन्या घर आया रे घरदेउ खुसि भया हो रे तब काम्या हो यो भण्यो ।” आब त्यस्को चाइन्या सातो खुसियो, चाइन्या पेसाब छुटिग्या तेइलाइ, हेर पानि आयो आब । “अ ला, यो पानि काँ आयो यस्तो ?” “उबा देशमा चाइन्या देउ बर्स्या हो रे, त्यो खोला पैरा जमा पड्या रे, जलथल भया हो रे त्यो निसानि काँई रै हो रे तब आई हो ।” “अच्छा, यो पनि त ठीकै हो ।” भन्योरे आब खाना चाइन्या पसिग्यो आब । खान्या जम्मा तीन जना थ्या, तर रानि रमलाले चार हिस्सा चाइन्या लायो । चार हिस्सा लायो रे आब चाइन्या पैल्ला रनि राउतले खायो । रनि राउतले भण्यो कि, “अला, खान्या त हाम तीनै जना छौँ, तर यो चार हिस्सा कस्को हो ?” भण्यो त, “काँ चार हिस्सा कस्को हो, कोइ मान्स्या आउन्या माग्न्या जो चाइन्या सबै आउनाहान् त रनि राउत घर आया भणि कोइ मान्स्या आउन्ना, उनैँकिलाइ राख्या हो ।” “लौ त्यो पनि त ठीक छ ।” खानासाना खायो रे आब उ भण्ण लाग्यो, “लौ कोपरा दिय म, हात धूँछु म यैँ खी ।” “ओ हो, भण्यो, याँ हाम्ले चाइन्या गोरा चाइन्या हाम्ले बर्त लिया छौँ, गोरी ब्याउ छौँ हाम् सबै । तमीले यैँखी जुठो अरिदिन्छौ । त कुल्ल्याँ त बाइर खितनुपड्यो ।” भणेर कोपरामा हात धोएर कुल्ल्याँ बाइर खितु भण्ण्या बखतमा त्यो अहारा पटक्क समायो रे स्वाट्ट तै डूरामा राखिहाल्यो, झगडि झङ्करुवालाइ । आब रनि राउतले भण्यो कि, “यो जो खान्थ्यो थडिबडिको चेलो, मेरा कूमसरिको मान्स्या आयो भणेपछि मेरा समाजमा खान्थ्यो, और क्वै मान्स्या थ्या भणेपछि त बाइर खान्थ्या , तर यो डूरा पसिखान्या के रै छ ?” समायो रे तात्ती कौल समायो रे तै डूराइनि खण्यैदियो । आब डूराइनि खण्यैसकेपछि वाँ त फड्या फड्या, होइगै आगले त वाँ । उतिन्ज्याँ रानि भीमशिलाले समायो रे, “आगो खान्या त पानि पनि खान्छ,” भण्यो रे स्वाट्ट ताइनो पानि खणेइँदियो । पानि खण्याउन्या बखतमा आब त्रियाचलित्रलाइ था पाहाल्यो । पटक्क त्यस्को चाइन्या डूरा तकेर त्यस्को जुणि समाउँथ्यो वाँ भन्या झगडि झङ्करुवा । “तैलाइ चाइन्या आब काटु?” भण्ण्या बखतमा तर रानि भीमशिलाले उनरि इजाले के भण्यो कि, “ए रनि राउत, एउटा चाइन्या त्यो गमनाकि निम्तिबटा त्यस्को जाहान् तु न ले । तर एक मान्स्या तुलाइ चाइनोइँ छ । एकलो मान्स्या छै । गाडिगुडि काम गरलो, बोजो भिल्को गरलो गाडमा चाइन्या खेत छन्, भैँसा छन्, तर एक जना तु चाइन्यै हो । तर, एक गमनाकि निम्ति तु त्यस्को ज्यान् न ले, मेरो भण्या माण् !” भण्ण्या कुरा चाइन्या xxx । तर रनि राउतले आफनी इजाको भण्या कुरा माणलियो [हुड्कोवादन] रे आब झगडि झङ्करुवालाइ त्यो स्वास्निलाई त्यसैलाइ त्याग गरिदियो । त्याग गर्यो रे आब त्यसै जो स्वास्नी तैलाइ त्याग अर्याथ्यो तसैकि बैनि थि ब्याउनि, ज्वान जवान भएकि । ज्वान जवान भएकि ब्याउनि थि त्यो अर्खाका चाइन्या त्यस्ले अर्काको गहनापात पैरिबर ब्या गर्न मात्तर बाँकि रयाको साइँपाटासमेत लाइसकेको त्यस्तो चाइन्या ढप पडिरैथ्यो । तर आब भण्यो तैले कि, “आब म चाइन्या यस्का घरमा खालि बथैन । तर दोसरो ब्या गर्नज्याँसम्मलाइ म याँ बथैन । तर आब माइतमा जान्छु ।” भण्यो रे आब त्यो रनि राउत आफना माइतमा गयो । माइतमा गयो ताँ ढोगसलाम चाइन्या, सोदापुछि, बातकुशल सबै कुरा भयो रे, आब भण्यो तैले, भण्यो कि, “मेरा त घरमा यस्तो यस्तो कुरा भयो । तर क्वै कन्न्या छ भण्यापछि मलाइ बनोबस गरिदिय ।” भणेर माइती घरमा भण्ण्या बखतमा माइतीले भण्यो कि, “तुलाइ दियको हुन्या चीजलाइ त तुइले चाइन्या अर्खालाइ त्याग गरिदी ? आँजि फिरि तु छोरि भन्छस् तु हामासित ?” भण्ण्या माइतिले पनि जवाफ गर्यो । आब आफनी सालिलाइ चाइन्या तकिरैथ्यो, निकेरि पाडि । तर यो कुरा भयैन आब भण्यो रे ताँ त घर आइग्यो । घर आइसक्यापछि त्यो चाइन्या जोगिका कुटिमा गयो । जोगिका कुटिमा जाइकन द ततनी बखतमि त महाराज, जोगिको आबरन महाराज, रनि राउत दा कै भाँति कसो पैरन पसियान्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो, अ.अ.अ. हुँ वा हो एक झोलितम्बा दिया जोगी मेरा हो, एक झोलितम्बा हुँ वा हो एक कङ्कन दिया जोगी मेरा हो, एक कङ्कन हुँ वा हो एक थल्लारो दिया जोगी मेरा हो, एक थल्लारो हुँ वा हो एक डाङरो दिया जोगी मेरा हो, एक डाङरो हुँ वा हो एक बभूत दिया जोगी मेरा हो, एक बभूत …।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि त रनि राउत जोगिका कुटिमा जाइकन, एक, भण्यो महाराज, झोलिकन्धा दिया, जोगी मेरा हो, एक् झोलिकन्धा, एक कङ्कन दिया जोगी मेरा हो, एक झोलिकन्धा, एक् थलारो दिया जोगी मेरा हो, एक् थलारो, एक, भण्यो महाराज, एक् कङ्कन दिया जोगी मेरा हो, एक् कङ्कन, एक. बभूत दिया जोगी मेरा हो, एक बभूत ।” भण्यो रे महाराज, जोगिका कुटिमा जाइकन जोगिको आबरन चाइन्या सबै महाराज, पैरिहाल्यो । पैरन्या बखतमा जोगिको चाइन्या आबरन लीसक्यापछि आब चाइन्या त्यो पिर्थिबि सारा चाइन्या घुमन्लाग्यो । घुम्तेघुम्तेमा छ मैनासम्मलाइ त्यो आसपासमा चाइन्या घुम्यो रे आँखडिमा चाइन्या आफ्नाइँ चाइन्या माइत न्वालिपाटमा चाइन्या बस्यो । न्वालिपाटमा बस्यो र न्वालिपाटमा बस्न्या बखतमा आब न्वालिपाटमा पानि भर्नलाई त्यस्कि सालि पनि आइ । सालि आउन्या बखतमा, तर, आब त्यो सालिले चाइन्या त्यो जोगिलाइ धेक्न्या, त्यो रनि राउतलाइ धेक्न्या बखतमा आब त्यो सालि के भन्छे कि, “अरे जोगि, भण्यो महाराज, तु कै देशको ह्वै तु, तेरि अनार थि, तेरी पनार थि । तेरि सक्कल मुक्कल चाइन्या मेरा भिइनेइजु जसि थि रनि राउतकि जसि थि । पख्दै पन जोगी, तु कै देशको ह्वै ?” भण्ण्या बखतमा आब त्यो रनि राउत बोल्यो रे त्यो के भन्छ कि, “ए, भण्यो, मुलाइ, तेरो भिना त मै हूँ” “ए होइन तु हँ मेरो भिना होइनी ।” — “ नै तेरो भिना हुँ। खास म तेरो भिनाजु हुँ ।” “अ ला पइ, क्या भण्णे ह्वै ?” — “म क्यै भण्णैन । तेरी निम्ति आयाको हूँ । तर हिट् घर !” “अ ला, बुवा, यो सुनको कर्नालो फोलो छ, यो क्यारू ?” “हाई भण्यो चाड भए चाइन्या बड्डो लैयालो, निति क्यै न क्यै ।” भणिकन महाराज, चाइन्या रानि मोतिमालाइ त्यैले न्वालिपाटबटा जोगि भ्यास गरिकन त्यै न्वालिपाटबाट चाइन्या आफना घरमा लेइयो, घरमा लेयो । घरमा लेइसक्यापछि क्यै दुइचार बर्षम्मलाइ तिन् घरमा रया रन्या बखतमा चाइन्या रानि मतिमाबाट हुन्याखान्या कुरा क्यै पनि भयैन, बालबच्चा क्यै पनि भयैन । जस्तोचाइन्या बालबच्चा क्यै नहुन्या ट्याम्मा, बालबच्चा नहुन्या ट्याम्मा, तर आब त्यो शोकमा पड्या । तिन्लाइ पुत्रशोक भयो । पुत्रशोक हुन्या बखतमा त दा ततनी बखतमि त महाराज, रानि मोतिमा रनि राउतसित लोटि बिन्ति बडि घात कै भाँति ल्याउन पसियान्छे…। [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो, अ… कोइ चडी बासन रे लागी साम्यो हँ, इचली रे कानली साइब, घुघूत चडी बासनलागी रे घोल व सङ्ङैकी देउरानी जेठानी अटकन पटकन हल्लरी बालो कल्लरी बालो रे ओ खेलाउन्नी ब ओ कठै, हामरी त अपुती रै गैछ कोल साइब हो जान स्वामी, बामनैका घर, जान साइब हो, एक होरो जोसी हेराइल्यान…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि त रानी मोतिमा आफना लोग्न्या रनि राउतसित भन्छे कि, “कोइ चडी बासनलागिगैछ भण्यो इचलि काँजली, भण्यो महाराज, घुघुत चडी बासिगैछ घोल, तर सङ्ङकी देउरानि जेठानी अटकन पटकन हल्लरी बालो कल्लरी बालो खेलाउना छन रे तर हामरी भै अपुति भै कोल, तर जान स्वामी बामन घर जान, भण्यो महाराज, एक होरो जोइसि गन्यासो ।” भणेर महाराज, त्यैले भण्ण्या बखतमि त भोल बिहान भयो, गाइका बन्दन फुक्या, दुलिचा कचहरि जुट्यो, थडिबडिको जागो भयो, पञ्चस्थान कुलिमुलि, हरद्वारि घाँटका बिणा उगड्या, झुलुक्या घाम लाग्यो, टुलुक ओस फाटि, तिर्मिर्यो घाम लाग्यो, तर आब रनि राउत आनो मानो लैजाइकन सुनिसङ्या बडिभाटका घरमा महाराज नीयो । जान्या बखतमा, जान्या बखतमा आब त्यो सुनिसङ्या बडिभाटले भण्यो कि, “ए रनि राउत, तुइले, भण्यो महाराज, बार धाम पुरा गरिकन हरद्वार, गुरद्वार, काँसि, पर्यागराज, गयाँ, गजाधर सबै कुरा गरिसक्यापछि आँखडिमा चाइन्या त्यो ओलाघाटमा तुइले नाइ भणेपछि तुलाइ पुत्र हुन्यै छ । तर ओलाघाट नाया दिन्मा तुलाइ एउटा कालोकैलो एउटा बामन चाइन्या हो । त्यै बामनका चाइन्या टाङ छिन्नु पड्न्या हो, तुइले तीन सय साटीबर । तर वाँपछि तुलाइ चाँई पुत्र हुन्या हो ।” भणिकन महाराज, सुनिसङ्या बडिभाटले त्यैसित भण्यो । आब ताँ— त्यो मेलादेउ कलौनि मऊ, मेलादेउ कलौनी मऊ उ बामन रैछ । वाँकि सक्कल चाइन्या वाँ मिलाइकन उइले भणिदियो । तर ताँहै घर आयो रे जै दिन्मा ओलाघाटमा चाइन्या नाउने हो हरद्वार, गुरद्वार, काँसि, पर्यागराज सारा चाइन्या नायो रे जै दिनमा चाइन्या आलाघाटमा नाउन्या हो, तै दिन्मा मेलादेउ कलौनि, जैसित त्यो साइपाटा लियाथ्यो [हुड्कोवादन] रानि मोतिमालाई — त्यो मान्स्या कालोकैलो बामन भएर चानामा धड्कोमड्को लाइकन बाटामा आनन्न होइ सीर्यो । सिन्या बखतमा आब रनि राउत र त्यो झगडि झङ्करुवा आब ओलाघाट जाउँ भणि उ कालोकैलो बामन भण्थ्यो काँ पाउँला “पैला!” भण्यो रे महाराज, भणि त्यस्तो सुचना अरिबर जान्नाथ्या त मथिबटा है एउटा सिल्लोक गायो तैले । माथबटै चाइन्या क्या भन्छ कि, “नमोम् भोजनेत्रम् बह्माकेली पात्रम्, चतुरबाहु चाम्य करु, चार गात्रम्, जगत्रायणे हेतुम् सदा सत्यनारायण,” भण्यो रे महाराज, त्यो चाही ताउठै भण्णाथ्यो “एइ, भण्यो, यो त एउटा बामनजस्तो चाइन्या यो त कुरा गर्न्या याँमथि ब छ । त यो सोद त को हो यो ।” भणेर वा जान्थ्यो त “अरे, को हो तम भण्या रे, म त बामन हूँ ।” “अरे बिचाराउ, एक्कै बर ओल्लाघाट जाइदेला ?” “हाइ, जाइदिउँलो जाना जाइदिउँलो रे खुट्टाले हिटिसक्दैन ।” “अरे, घोडा चडन्छौ ? ” “घोडा त म चड्डैन ।” “पै, तम क्यामि जान्छौ ?” “म पिठिलाया मात्तर जान्छु ।” “त पिठिलाग । पै आब क्यानु छ रे ?” भण्यो रे चाइन्या महाराज, पिठिलाग्यो र ओलाघाटमा गयो । आब ओलाघाट तैले कुरा सुचिराइथ्यो कि, “ओलाघाट नाया दिन मेलादेउ कलौनी मौ जति तम आफनो कटक छौ सबै आया रे तिन्लाइ ताँइनाइँ घमासान गर्ला,” भण्ण्या तिन्को मतलब थ्यो । तर आब ओलाघाटमा तैले सरादसराद गर्यो, तन्दुरुस्स गरेर आब, तै कालाकैला बामनका टाङमा चाइन्या त्यो तीन सय साटीबर चाइन्या छिरनु, भण्याथ्यो । आब तीन सय साटीबर चाइन्या त्यो छिद्दोइ नाउनोइ, छिद्दोइ नाउनोइ अद्दाथ्यो रे उन्ज्याँ मेलादेउ कलौनी मौ पुग्ग्या सबै । जसोइ मेलादेउ कलौनि पुगिगैथ्यो । पुग्न्या बखतमि त दा ततनी बखतमि त महाराज, सयका टाङबटै छिरेर चाइन्या महाराज, दा रनि राउत झगडि झङ्करुवासित लोटि बिन्ति बडि घात दा कै भाँति कसो लाउन पसियान्छ …। [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो,अ.अ.अ. हुँ चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो [भिन्न लयमा सहगायन], हाँ अबला चडी मारलो चडेवाल पाइक, पंखि पडियाली क्या जाल सयाँली कटारी होली मेलादेउ कलौनी खरी रन पडीला सयकी xxx केब क्या अङाल … [जोरले हुड्कोवादन] हालिहाल्यो, झगडुवाले क्या हो, हालिहाल्यो झगडुवाले फाल … ।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, चडी मारलो, भण्यो महाराज, चडेवाल पाइक, भण्यो, पङ्खी पडियाली क्या जाल, समाली कटारि होली, भण्यो महाराज, मेलादेउ कलौनिकी रन पडी सयकि अङाल, तर झगडुवाले हालिहाल्यो फाल, भण्यो रे महाराज, रनि राउतलाइ चाइन्या महाराजा मेलादेउ कलौनिले चाइन्या सयले महाराज, तै चेपिहाल्यो । तर झगडि झङ्करुवा जो चाइन्या स्वाइनि दीराइथ्यो उइले फाल हाल्दियो । “आब यो झगडि झङ्करुवा काँइयो भण्यो चाइन्या रनि राउत तकन्थ्यो त भैय्याँ तैले मिर्गा झै फाल हाललाग्यो । जस्तै मिर्गैझै फाल हाल्ल्या बखतमि त सयका टाङबटै छिरेर महाराज, दा उतनि बखतमि महाराज, फिरि रनि राउत झगडि झङ्करुवासित दा लोटि बिन्ति, ठोकि जवाफ दा कै भाँति लाउन पसियान्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] यी या हो अ… अ साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला [भिन्न लयमा सहगायन] xxx खाना मथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट छकेवाली [?चागेवालि] खाउँला क्या बाडी बई रानी भीमशिला तो सुम्पिथ्या झगडी झङ्करुवा, अन तैकी हो घडी [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउतले भण्यो कि, “खानामाथी खाउँला, भण्यो महाराज, मेरा दूध सोबाउट, भण्यो महाराज, छकेवाली खाउँला क्या बाडि, बेई रानि भीमशिला, भण्यो, तु सम्पिथ्या, भण्यो, झगडि झङ्करुवारे, आइल अन्तै घडिदि छै मलाइ छाडी हँ, अन्तै घडिदिछै छाडी,” भणेर भण्ण्या बखतमा तति कुरा चाइन्या तै झगडि झङ्करुवाले सुचिहाल्यो । “भाइ नरान, यो कुरा भयैन, त हुना त साँच्ची हो,” भण्यो रे फुरुक्क चाइन्या वाँबटा है चाइन्या झगडि झङ्करुवा लै फर्क्यो रे महाराज, ताइँ आइयो । आउन्या बखतमि त, तसै बखतमि चाइन्या त त्यसै वखतमा मेलादेउ कलौनिले रनी रे झङ्करी चाइन्या महाराज, तसै ओलघाटमा चाइन्या महाराज, तिनरो चाइन्या महाराज, कनखल गरिहाल्यो । ओलाघाटमा चाइन्या रनी ले झङ्करीलाइ चाइन्या ऐएकिनाई रेतिरेति चाइन्या महाराज मेलादेउ कलौनि लै काटिकन तिनरा मुस्टिकी हात समाइकन महाराज, घरमा गया । [हुड्कोवादन]
|
|
[drums] Ya ho! “Your father lived on war and served well. You, too, Rani, must go to war. You, too, Rani, must go to war.” “The sacrificial goat, mother, goes to the sacrifice, The thakur’s son, mother, follows the thakur, Alas! I will go, to the castle of Gurgyani Cand [Garuḍagyānī Canda].” O, sire, “Your father lived on war and served well. You too must go to war, yes, you must go to war,” she said, sire. When his mother Bairagishila said this, Rani Raut spoke, and what did he say… “O mother, the sacrificial goat goes to the sacrifice, mother, he said, sire; The thakur’s son, mother, follows the thakur; I will go to the castle of Gurgyani Cand, I will go to King Gurgyani Cand’s palace.” So he spoke. [declaimed:] Now, sire, to go to King Gurgyani Cand’s palace, sire, Rani Raut wore a jacket on his body, a turban on his head, a cotton shoulder-bag, a dhoti — in what manner did he dress… [drum] Ya ho! On his body he wears a sparkling jacket, on his body Sire, on his head he wears a velvet turban, on his head Sire, on his head he wears a velvet turban, on his head Sire, at his waist he carries a gold-hilted dagger, at his waist Sire, on his back he carries a moon-inlaid shield, on his back Sire, on his right he carries a warrior’s [weapon], on his right Sire, on his left he carries a warrior’s double-edged dagger, on his left Sire, he wears warrior’s gallon-measure leg ornaments, gallon-measure Sire, he wears warrior’s pint-measure anklets, pint-measure Sire, my warrior is resplendent like the summer sun, resplendent warrior Sire, tossing his hair [MG “combing his hair”; JRP “brandishing his sword [churī]”] he has set forth, tossing his hair, Sire, flourishing his shield he has set forth, flourishing his shield, Sire, swinging his arms he has set forth, swinging his arms, Sire, flashing his eyes he has set forth, flashing his eyes, Sire, tossing his head he has set forth, tossing his head, Sire, twirling his moustache he has set forth, twirling his moustache, Sire, flashing his teeth he has set forth, flashing his teeth, [new melody and rhythms] Sire, urging on his horse he has set forth, urging on his horse, Sire, he has set forth, urging on his his horse, Sire, he has set forth, urging on his horse. [drums] O sire, at that time, sire, to go to the palace of King Guryani Cand, Rani Raut wore on his body a sparkling jacket, on his head a velvet turban, at his waist a gold-hilted dagger, anklets on his legs, a [weapon] in his right hand, a double-edged dagger in his left, gallon-sized spats, pint-measure anklets, a striped tilak, a figured dagger; grasping a sword-cane with a sharpened end, the hero son of his mother, the splendid warrior, sire, a treasure-house of beauty, sire, tossing his hair, sire, he set forth, sire, fourishing his shield he set forth, his arms waving he set forth, his eyes flashing he set forth, sire, twirling his moustache, teeth flashing, head tossing he set forth, urging on his horse, sire, he set forth and reached King Gurgyani Cand’s palace. [drum] As he arrived at Gurgyani Cand’s palace, the royal council was meeting, sire, at the Osmanthus-tree resting platform, with King Gurgyani Cand in its midst. Here, sire, Rani Raut arrived. When he arrived, sire, he tied his horse to a post, went into the royal presence and bowed to the King. He bowed to the King, “Green kingdom, well-ordered kingdom, it takes gold, silver and pearls, it takes pearls, silver and gold, kingdom of the heroic Cands, honor to you, King!” he bowed to him. [drum] “Hey, my little Rani Raut, he said, sire, may you live, may you be vigorous, may you have long life! Are you in good form?” When he said this [declaimed:] then, sire, how did Rani Raut inquire of King Gurgyani Cand, sire, concerning the welfare of king and kingdom… [drums] Sire! May the army counsellors flourish, O King, O! May the learned doctors flourish, O King, Sire! May the excellent ministers flourish, O King Sire! May the queens in the queens’ quarters flourish, O King May all the palace flourish, O King May the servant-girls and servants flourish! O, sire, at that time, sire, Rani Raut said, “O King Gurgyani Cand, he said, sire, the military and the counsellors, he said, sire, may they flourish, O King, he said, sire, may the learnèd scholars flourish, O King, he said, sire. May the worthy ministers [?] flourish, O King, he said, sire, may all of the queens in their quarters flourish, O King, he said, sire, may the palace and the court flourish, O King! May the servant-girls and servants flourish! By your favor, he said, I am well, yes, I am well.” Sire, there was an exchange of enquiries, and Rani Raut settled there. He stayed there, sire, for twelve years Rani Raut stayed in King Gurgyani Cand’s palace without going home. But at his home there was a man, a ne’er-do-well [JRP; MG note: ‘chef des serviteurs’] named Jhagadi Jhangkaruwa. Rani Raut had told him, sire: “Brother, I will give you all your food and clothing, you take care of the work around the house until I come back.” So saying he had left him there. For twelve years Rani Raut didn’t come home. While he stayed away, that Jhagadi Jhangkaruwa was seen even laughing and joking with Rani Raut’s wife, Queen Bhimshila. Seeing this, Rani Raut’s mother said: “My daughter-in-law’s behavior is not good. Now I must call my son home,” she said, and she sent a letter to Gurgyani Cand’s palace. She sent the letter with a tame parrot and the parrot landed at Gurgyani Cand’s Silinggi Cautara [outdoor meeting place named after a resting-platform built around an Osmanthus tree]. When it landed, at Silinggi Cautara, the collaborators, the gentlemen of the court, military councillors, the jogis, the scholars, the wise men, the sons of good families, the four castes and the twelve clans were present. When it landed, “Oho, whose parrot is this, whose parrot is this?” they asked. Rani Raut said, “It looks like my parrot.” When he said that, the others said, “Indeed! Every parrot that lives must be yours!” “No, if it’s my parrot, it will come land on my arm,” said Rani Raut, and as soon as he held out his arm the parrot landed on it. He looked at it and saw there was a message. “O Rani Raut, you are at the royal palace. But at home your wife’s behavior is not good.” The moment he read it, Rani Raut’s spirit left him. He spat four mouthfuls of blood, in fury. [drum] It was evening. All the retainers went to their lodgings. Rani Raut went to his lodging. At night, sleep didn’t come. How could he sleep, after getting such news of home? All night he was sleepless. He stayed awake until dawn. In the morning, the cows were released from their tethers, the royal court met, the kinsmen awoke, all bathed, the temple doors were opened, the sun rose, the dew dispersed, the sun shone. The king went to Silinggi Cautara. When the king went, Rani Raut also went. [drum] When Rani Raut saluted the king, sire — on other days his aspect was different, but today Rani Raut’s face was dark. The King said, “Rani Raut, today your face is dark, why is it?” Then, sire, [declaimed:] how did Rani Raut consult King Gurgyani Cand, sire… [drum] Ya ho! “Last night, King, I had a dream. Tell us the meaning of the dream. If the attic roof-beam is broken, King, who is harmed? If the main post of the cowshed is broken, King, who is harmed? If the left bracelent [MG note “left arm-rest (of the throne)”] is broken, King, who is harmed? If the temple fount is broken, King, who is harmed? If the auspicious bar and pipal trees fall, King, who is harmed? [drum] Such was the dream. Sire, tell us the import of this dream.” O, sire, “Last night at midnight, King, I had a dream. Tell us the meaning of the dream, he said, sire. The roof-beam of the attic broke, he said, sire — who is harmed? he asked, sire. The main post of the cowshed broke, he said, sire — who is harmed? he asked, sire. The left bracelet broke, he said, sire — who is harmed? he asked, sire. The temple fount collapsed, who is harmed? The sacred bar and pipal fell, who is harmed? I had such a dream; tell us the meaning of the dream.” Rani Raut spoke thus; the king answered and said, “O, Rani Raut, he answered, sire, if the left bracelet breaks, the babe in arms is harmed, if the main post of the cowshed breaks, the bullock is harmed, if the attic roof-beam breaks, the householder is harmed, if the temple fount collapses, the ascetic is harmed, if the bar and pipal fall, we, the King, are harmed, Such is the the portent,” he said. Then Rani Raut spoke and said, “O, King, he said, sire, give me a few days’ leave, give me leave.” [drum] The king replied, “O Rani Raut, my boy, for twelve years you have been in the palace in my service. For you it is not a few days’ leave but a few years’, go!” Thus Rani Raut requested leave of the King. Having requested leave, he put his affairs, sire, in order, tied up his belongings and put them on his horse, sire, and rode briskly away. Rani Raut reached home. [drum] When he reached home — Queen Bhimashila had kept Jhagadi Janggaruwa — the one who had been assigned to do the housework — inside. When she heard noise outside, as if Rani Raut was arriving, sire, she was terrified. She hid Jhagadi Jhangkaruwa inside, in the grain storage basket. She put him in the granary and came out. [drums] When she came out, Rani Raut said, “Hey, give me water, give me water!” When he asked for water, she lost her nerve. Hastily she went inside and went to the buttermilk pot — she lost her head, her mind ceased to function. She filled up a vessel from the buttermilk pot and gave it to him. When he was washing his feet and his face he saw that it was buttermilk. “What’s this? You’ve given me buttermilk!” After that she went back inside and brought out honey. She had kept a pot of honey in a row of pots, and she quickly picked it up and brought it. When he had washed his feet he tasted it and it was sweet. “What’s this? What kind of woman’s wile is this?” When Rani Raut said this, his mother said, “O daughter-in-law, use your head! Think a bit! You didn’t give him water! When someone is thirsty he must drink water! You didn’t give him water!” she said, and his wife answered, “I gave him these things so he would have a sweet moustache and a sour mouth; who says I lost my nerve!” After that she gave him water. He washed his feet and spread a red carpet and sat on the roof-terrace of his house. He was sitting there when suddenly his gaze fell on the eaves. A colored pellet-bow and a snare of animal hair were hanging there. He saw them hanging there. [drum] Then, sire, when he saw that, sire, [declaimed:] what kind of polite requests and clear answers did Rani Raut and Queen Bhimshila exchange… For whom do you keep the colored pellet-bow, my Queen Bhimashila? For whom do you keep the colored pellet-bow, my Queen Bhimashila? For whom do you keep the snare of animal-hair, my Queen Bhimashila? [drum] — For you I kept the colored slingshot, my Rani Raut. For you I kept the animal-hair snare, my Rani Raut. For you I kept the snare of animal-hair, my Rani Raut.” [drum] O, sire, at that Rani Raut said: “For whom do you keep the colored pellet-bow, he said, sire, my Queen Ramala [MG note: error for Bhimashila]? For whom, he said, sire, do you keep the snare of animal hair, my Queen Ramala [Bhimashila]?” When he asked, what did Queen Ramala [Bhimashila] say… “I kept the colored bow for you, my Rani Raut. I kept the snare animal hair for you, my Rani Raut. I kept your colored pellet-bow and the snare thinking that you used to enjoy them, and that they would brighten the balcony where you used to sit — I kept them for this memory,” she said, and reassured him. [drums] She reassured him, and now all was ready and the food was cooked. The meal was ready, and when he was about to eat, the grain-storage basket he was leaning on shook from fear — do you understand? — Jhagadi Jhangkaruwa had been put inside, and the basket began to tremble. “Hey, this storage basket has begun to tremble, what kind of miracle is this?” “Today you came home after twelve years; the house-god is happy and that’s why the storage-basket is trembling [sign of possession by a god or spirit].” Now he [Jhagadi Jhangkaruwa] lost his nerve; he urinated, and it came out [from under the storage basket]. “Why, where did this water come from?” “The water-god has been raining in the country upstream; there was a landslide in the river and a lake formed; this may be a sign which has appeared.” “Good, that is all right too.” And he started to eat. They were three to eat, but Queen Ramala [Bhimashila] set out four portions. She set out four portions and now Rani Raut ate first. Rani Raut said, “Why, we are three to eat, whose are the four portions?” She said, “Why say whose are the four portions? A companion might come along asking for food, or someone might come because Rani Raut has come home — I kept food for them.” “Good, that’s all right too.” He ate and drank, and then he said, “All right, bring a chamber-pot, I’ll wash my hands here.” “Oh, we observe the fast of Shiva-Parvati, we are all observing the fast of Shiva-Parvati. Would you soil this place? You should wash out your mouth outside.” As he was thinking to wash his hands in the chamber-pot and to wash out his mouth outside, she took the (extra) food and put it straight into the storage-basket for Jhagadi Jhangkaruwa. Now Rani Raut said, “whoever this dinner guest may be, if it were an equal, he would eat in my company; anyone else would eat outside. What is this business of eating in the storage-basket ?” He took some burning embers and dumped them into the storage-basket. After he dumped them into the basket, the fire started to spread. Immediately Queen Bhimashila grabbed [a water vessel]: “If it [i.e. the god responsible for the trembling] eats fire, it eats water as well,” she said and poured the water right in. When she poured in the water, he [Rani Raut] understood the situation. He looked into the storage basket and grasped Jhagadi Jhangkaruwa by the topknot. When he said, “Shall I cut him in two?” his mother, Queen Bhimashila [Bairagishila], said: “O Rani Raut, don’t take his life just for that skirt [MG note: gāwan [dict. gāman] ‘pleated skirt’ i.e. woman]. You need someone, you are alone. He’ll do heavy work, he’ll carry loads, you have paddy-fields by the river, you have buffalos, you need someone. Don’t take his life for one misdeed, heed my words!” she said. Rani Raut obeyed his mother’s words. [drum] He renounced his wife and left her to Jhagadi Jhangkaruwa. He renounced her. Now the wife he renounced had an unmarried sister who was young. This young marriageable sister was already wearing ornaments given by her fiancé, the engagement presents had been brought, it only remained to perform the marriage. That was the situation. He said, “Now I won’t stay in her [i.e. his unfatithful wife’s] house, I won’t stay until I’ve made another marriage. Now I will go to my in-laws’,” he said. Rani Raut went to his in-laws’. After the salutations and polite conversation, he said, “This has happened in my house. If you have an unmarried girl, please arrange things for me.” When he said this, his in-laws said, “The one we gave you, you left to another. Now you tell us you want another daughter!” his in-laws replied. He was looking at his sister-in-law, but she didn’t return his gaze. “This will not suceed,” he thought, and he went home. From there he went to an ascetics’ hermitage. He went to the hermitage. And then, sire, in what manner, sire, did Rani Raut take the habit of an ascetic… [drum] Ya ho! Give me a bag and a gourd, my jogi, a bag and gourd Give me a bangle, my jogi, a bangle Give me a pair of tongs, my jogi, a pair of tongs Give me a walking-stick, my jogi, a walking-stick Give me an ash-tika, my jogi, an ash-tika! [drum] O, sire, Rani Raut went to the ascetics’ hermitage. “Give me, he said, sire, a bag and gourd, my jogi, a bag and gourd. Give me a bangle, my jogi, a bangle. Give me a pair of tongs, my jogi, a pair of tongs, he said, sire. Give me a bangle, my jogi, a bangle. [drum] Give me an ash-tika, my jogi, an ash-tika!” he said, sire. He went to the jogi’s retreat and put on the complete habit, sire, of an ascetic. Having put on the habit, he began to wander all over the earth. He wandered for months back and forth, and in the end he stayed at his in-laws’ in Nwalipat. He stayed at Nwalipat, and while he was there his sister-in-law came to Nwalipat to fetch water. His sister-in-law came and saw the ascetic. What did the sister-in-law say when she saw Rani Raut… “O, jogi, she said, sire, what country are you from? Your face, your look. Your manner is like my brother-in-law’s, like Rani Raut’s. One moment, jogi, what country are you from?” Rani Raut spoke and said, “Girl, I am your brother-in-law, I am your brother-in-law.” “No, you’re not, you’re not my brother-in-law.” ― “I am your brother-in-law. Truly I am your brother-in-law.” “Oh, what are you saying?” ― “I’m saying nothing. I’ve come for you. Get going, to my house!” “Sir, I have this golden water-pot, what should I do with it?” she said. “If he wants it, the old man [your father] will take it, if not, no matter,” he said, sire, and wearing ascetic’s dress he brought Rani Motima from Nwalipat to his own house, he brought her home. He brought her home, and for some years while they stayed there was no issue, no child from Rani Motima. She had no child, and they were distressed. They suffered the distress of childlessness. In their childlessness, [declaimed:] at that time, sire, what humble prayers and secret supplications did Rani Raut and Queen Motima make… [drum] Ya ho! A bird crows on the paddy-dikes and paddy-walls. Sire, the owl [JRP “the dove”; DVS ghuggu ‘owl’, ghuguti ‘dove’] cries in the nest. My sisters-in-law play with their children in the courtyard Alas, our womb is childless Go, my lord, to the brahman’s house, go and come back Sire, consult the astrologer and bring back the answer O sire, at that time Rani Motima said to her husband: “A bird is crowing on the paddy-dikes and paddy-walls, she said, sire. The ill-omened owl cries [JRP “the dove coos”] in the nest. My sisters-in-law are playing with their children around the house, but my womb is sterile. Go, my husband, to the brahman’s house, she said, sire, consult the astrologer and bring back the answer.” she said, sire. It became morning, the cows’ tethers were undone, the royal council met, the companions awoke, the temple doors opened, dawn broke, the dew was dissipated, the sun shone. Now Rani Raut took coins and a mana of rice and went, sire, to the house of Sunasingh Badabhatta. When he went, Sunasingh Badabhatta said, “O, Rani Raut, he said, sire, go to the twelve holy places, Hardwar, Gurudwar, Banaras, Prayag, Gaya, Gajadhar, and finally, having done all that, if you bathe at Olaghat you will certainly have a son. On the day you bathe at Olaghat, there is a dark-skinned brahman — you must pass between the legs of this brahman three hundred and sixty times. Then you will have a son,” Sunasingh Badabhatta told him, sire. Then— It turns out he was Meladeu Kalauni’s family brahman. He spoke, mixing this and that. Rani Raut came home, and on the day he was to bathe at Olaghat– he had bathed at Hardwar, Gurdwar, Benaras, Prayag, and on the day he was to bathe at Olaghat, Meladeu Kalauni – the one from whom the wedding-token had been taken [drums] for Rani Motima — that man disguised himself as a dark-skinned brahman, putting a stripe tilak on his forehead, and lay contentedly on the road. [drum] As he lay there, Rani Raut and Jhagadi Jhangkaruwa were on their way to Olaghat to salute the dark brahman — such was their intention, sire — when from above he chanted a Sanskrit verse. He began chanting “namom bhojanetram bahmākelī pātram, caturabāhu cāmya karu, cār gātram, jagatrāyaṇe hetum sadā satyanārāyaṇa…” sire, from the road. “Why, someone up here is speaking like a brahman. Ask him who he is,” When they asked, he said, “O, you asked who it is? – I am a brahman!” “Please, sir, will you come along to Olaghat with us?” “All right, I’ll go, but I can’t walk.” “Well, will you ride a horse?” “I don’t ride horseback.” “What will you go on then?” “I’ll go only if I’m carried.” “All right, get on. What to do then?” he said, sire, and carried him to Olaghat. Now at Olaghat he had made a plan: “On the day he bathes at Olaghat, Meladeu Kalauni’s family, as many warriors as you are, you all come and we will make war on them there.” — such was their plan. Now at Olaghat, he did his devotions. When everything was ready, the order was to pass through the dark-skinned brahman’s legs three hundred and sixty times. He had passed through his legs and bathed three hundred sixty times when Meladeu Kalauni’s group arrived. Meladeu Kalauni arrived. [declaimed:] At that moment, sire, having passed through the brahman’s legs, sire, what kind of humble prayer and secret requests did Rani Raut and Jhagadi Jhangkaruwa make… [drum] Ya ho! He will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird He will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird [drums, new rhythm] [recit. solo, without drums] He will kill the bird, the bird hunting warrior, the bird will fall into the net There must be hundreds of swords, in the war with Maladeu Kalauni he was surrounded by hundreds. [chorus resumes] xxx … [drum resumes] Jhagaduwa leapt headlong, Jhagaduwa leapt headlong … O, sire, the bird-hunting warrior will kill the bird, he said, sire, the bird will fall into the net. Hundreds of swords, sire — he fell into the grasp of hundreds of Maladeu’s men. Jhagaduwa fled, leaping headlong, sire, Meladeu Kalauni with hundreds of his men trapped Rani Raut, sire; Jhagadi Jhangkaruwa, to whom Rani Raut had given his wife, fled headlong. “Where has Jhagadi Jhangkaruwa gone?” said Rani Raut, and he looked as the other leapt headlong like a deer. He leapt like a deer; Rani Raut had passed hundreds of times through the legs of the Brahman, sire; [declaimed:] at that time, sire, in what manner did he and Jhagadi Jhangkarua exchange polite requests and clear answers… [drum] Ya ho! Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?] Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?] Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?] Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?] Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?] Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?] Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?] [recitatif solo, without drum] I will eat my curds with my meal, I will eat xxx with my midday lunch [?] Jhagadi Jhangkaruwa, to whom I gave Queen Bhimashila — it’s his last hour [drum and chorus resume] … O, sire, at that time, sire, Rani Raut said, “[metaphor not understood]”, he said, sire. “I gave Queen Bhimashila to you, Jhagadi Jhangkaruwa, and now it’s my last hour. You left me in my last hour,” he said, and Jhagadi Jhangkarua assented. “By Narayan, it is not right, though it is true,” he [?] said and Jhagadi Jhangkaruwa turned instantly, sire, and came back. He came back, and at that moment, sire, Meladeu Kalauni finished off Rani and Jhangkari, sire, right there, sire, at Olaghat. At Olaghat, sire, Meladeu Kalauni cut down Rani and Jhangkari with a single stroke, and taking their heads in his hands, sire, he went home. [drums]
|
|
[हुड्कोवादन र सहगायन] या हो तेरो बाबु खान्थ्यो रणजोधा कटकको ढिँडो र त साध्थ्यो रे साहेब, तँ त रनि, युद्ध जानुपर्यो रे साहेब, तँ त रनि युद्ध जानुपर्यो रे साहेब, तँ त रनि, युद्ध जानुपर्यो रे साहेब, तँ त रनि युद्ध जानुपर्यो रे बलिको बाख्रो त आमा, मेरी बलिमा जान्छ ठकुरीको छोरो त आमा, मेरी ठकुरीसित जान्छ कठै, म त जाउँला गरुडज्ञानी चन्दका दरवार…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, “तेरो बाबु खान्थ्यो रनजोधा, युद्धको ढिँडो र साध्थ्यो । तँ त रनि युद्धमा जानुपर्यो, हँ, तँ त रनि युद्धमा जानुपर्यो ।” भन्यो र महाराज, आमा वैरागीशिलाले भन्ने बखतमा त्यसै बखतमा रनि राउत बोल्यो र के भन्छ कि, “ओ आमा, बलिको बाख्रो बलिमा जान्छ आमा, भन्यो महाराज, ठकुरीको छोरा आमा, ठकुरीसित जान्छ, म चाहिँ जाउँला गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा, हँ, म चाहिं जाउँला राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा ।” भनेर भन्ने बखतमा त लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउत राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा जानलाई त महाराज, जिउमा भोटो, शिरमा पगरी, गजीका धागाको झोला, चारपाटे धोती लौ, अब कुन भाँति कसो लगाउन थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] या हो, जिउमा लगाउँछ झिल्मिले भोटो हो, जिउमा लगाउँछ साहेब, शिरमा लगाउँछ मखमले पगरी साहेब, शिरमा लगाउँछ साहेब, शिरमा लगाउँछ मखमले पगरी साहेब, शिरमा लगाउँछ साहेब, कम्मर राख्छ सुनमुठे छुरा ब, कम्मरमा राख्छ साहेब, पिठ्यूँमा राख्छ चन्द्रबुट्टे ढाल हो साहेब, पिठ्यूँमा राख्छ साहेब, दाहिनेतिर वीर जमतड राख्छ हो साहेब, दाइनतिर वीर साहेब, बायाँतिर वीर कटार राख्छ बायाँ तिर वीर साहेब, नाली नाली वीर नेवर लगाउँछ हो साहेब, नाली नाली वीर साहेब, मानो मानो वीर चाँप लगाउँछ पो साहब, मानो मानो वीर साहेब, उज्यालो वीर मेरो जेठको घामझैँ साहेब, उज्यालो वीर साहेब, छुरा फट्काउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, छुरा फट्काउँदो साहेब, ढाल झल्काउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, ढाल झल्काउँदो साहेब, हात हल्लाउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, हात हल्लाउँदो साहेब, आँखा झिम्क्याउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, आँखा झिम्क्याउँदो साहेब, शिर हल्लाउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, शिर हल्लाउँदो साहेब, जुँगा बटार्दो बाटो लाग्यो है साहेब, जुँघा बटार्दो साहेब, दाँत टल्काउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, दाँत टल्काउँदो [फरक लयमा सहगायन र जोरले हुड्कोवादन] हाइ हो, घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, घोडा दगुराउँदो हाइ हो, घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, घोडा दगुराउँदो हाइ हो, घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, घोडा दगुराउँदो…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउत राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा जानलाई आङमा पहिर्यो झिल्मिले भोटो, शिरमा पहिर्यो मखमले पगरी, कम्मरमा राख्यो सुनबिँडे छुरा, खुट्टामा पहिर्यो रेखादार जुत्ता, दायाँतिर जम्तड, बायाँतिर कटार, नाली नेवर, मानो चाँप, धर्के तिलक, बेतालमुखे छुरा, लठ्ठीको खाँडो समाएर छेउटुप्पो, तल्लो आङ, वीर आमाको छोरा, स्थापित वीर, महाराज, सुन्दरताको खानी, महाराज, छुरा फट्काउँदो महाराज, बाटो लाग्यो भन्यो महाराज, ढाल झल्काउँदो बाटो लाग्यो, हात हल्लाउँदो बाटो लाग्यो, आँखा झिम्क्याउँदो बाटो लाग्यो महाराज, जुँघा बटार्दो, दाँत टल्काउँदो, शिर हल्लाउँदो बाटो लागिरहेथ्यो, घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो र महाराज, राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा (चाहिने) पुगिगयो । [हुड्कोवादन] जसै राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा पुगिगएथ्यो, पुग्ने बखतमा सिलिङ्गोको चौतारोमा महाराज, राजसभा भइरहेथ्यो, बीचमा राजा गरुडज्ञानी चन्द बसिरहेथ्यो । यताबाट महाराज, रनि रावत पुगिगयो । पुग्ने बखतमा महाराज, खाँबोमा घोडा कसिहाल्यो । राजाका जुनाफमा गएर राजालाई ढोग दिन थाल्यो । “हराभरा राज्य, खुला स्पष्ट राज्य, सुन चाली मोती लिन्छ, मोती चाली सुन लिन्छ, प्रतापी चन्दको राज्य, जदौ राजा !” “ए बाबु रनि रावत † भन्यो महाराज, बाँची, जागी, चिरञ्जीवी भइरहेस्, कुशल छस् ?” भनेर भन्ने बखतमा, लौ, त्यस बखतमा त महाराज, रनि रावत गरुडज्ञानी चन्दसित सोधपुछ महाराज, भलाकुसारीका कुरा कुन भाँति हुन थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] साहेब, यो सेना सल्लाहकार त हो कुशल होउन् राजा, कठै, ज्ञानी जति पण्डित हो कुशल होउन् राजा, साहेब, वरिष्ठ जति मन्त्री कुशल होउन् राजा साहेब, रानी रनिवास कुशल होओस् हो राजा साहेब, राज्य जति क्षेत्र कुशल होओस् हो राजा कठै, दासी सेवक त हो कुशल होउन् राजा ।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउतले भन्यो कि, “ओ राजन् गरुडज्ञानी चन्द, भन्यो महाराज, सेना जति सल्लाहकार, भन्यो महाराज, कुशल होउन्, राजा, भन्यो महाराज, ज्ञानी जति पण्डित, भन्यो महाराज, कुशल होउन्, राजा, [[वरिठ जति मन्त्री, भन्यो महाराज, कुशल होउन्, राजा,]] रानी जति रनिवास कुशल होओस् राजा, भन्यो महाराज, राज्य र क्षेत्र कुशल होओस् राजा, तर दासी सेवक कुशल होउन् तर हजुरका, भन्यो, नुन भोजनले म कुशलै छु, हँ, कुशलै छु ।” भनेर महाराज, सोधपुछ कुरा भयो र, तर, एक ठाउँमा महाराज, रनि राउत पनि बसिगयो । बस्ने बखतमा बाह्र वर्ष महाराज, त्यस रनि राउतलाई त्यसै गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा भयो र घरमा गएको थिएन । तर, घरमा एउटा एउटा मान्छेलाई झगडी झङ्करुवा भन्ने त्यस्तो (चाहिने) अल्लारे बिग्रेको त्यस्तै मान्छे थियो । त्यसलाई भनिराखेको थियो कि, “भाइ, लुगालत्ता सबै कुरा, म खाना पथ्य सबै कुरा दिउँला, तर, मेरा घरमा म घर आउँदासम्म मेरा घरको कामधन्दा गरिदिनू ।” भनेर (चाहिने) राखेको थियो । तर, बाह्र वर्षसम्म रनि राउत (चाहिने) घरमा आएन । त नआउने बखतमा (चाहिने) त्यो झगडी झङ्करुवा भन्ने त्यो रनि राउतकी पत्नी रानी भीमशिलासित, तर, हाँसो ख्यालठट्टा गर्नेसम्मको कुरा देखियो । देख्ने बखतमा, तर, रनि राउतकी आमाले भन्यो कि, “बुहारीको लक्षण (चाहिने) ठीक छैन । तर, अब छोरालाई घरमा बोलाउनु पर्यो ।” भनेर अब (चाहिने) त्यसले पत्र दिएर राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा पठायो । एउटा पाल्तु सुगालाई पत्र दिएर पठाइदियो र त्यसपछि पाल्तु सुगा राजा गरुडज्ञानी चन्दका सिलिङ्गी चौतारोमा बसिगयो । बस्ने बखतमा त्यस सिलिङ्गी चौतारोमा, त्यसमा सरसहयोगी, भैभलादमी, सेनासल्लाहकार, ज्ञाता, पण्डित, ज्ञानीमानी, इष्टमित्रका छोरा, सारा चार जात बाह्र थर बसेका थिए । बस्ने बखतमा, “अहो, यो सुगा कसको हो, यो सुगा कसको हो ?” भनी सोध्ने बखतमा, तर, रनि राउतले भन्यो कि, “यो सुगा त (चाहिने) मेरो जस्तो छ ।” भन्ने बखतमा अरू मान्छे के भन्दछन् कि, “अरे, जति जिउँदा सुगा छन्, सब तेरै होलान् ।” “त्यो लौ, मेरो (चाहिने) सुगा भएपछि मेरो हातमा बसिजाला ।” भनेर रनि राउतले हात ठड्याउने बखतमा स्वाट्ट त्यो सुगा हातमा बस्यो । हेर्थ्यो त पत्र लेखेको । “ए रनि रावत, तँ, भन्यो, राजाका दरवारमा छस् । तर, घरबाट भनेपछि यो [तेरी] पत्नीको चालचरित्र ठीक छैन ।” भनेर (चाहिने) त्यस पत्रमा लेखेको हेर्नासाथ त्यस रनि राउतलाई ज्यान गएको (चाहिने) भ्रम भयो । मुखबाट चार कुल्लाँ रगत फालिदियो , रिसले। [हुड्कोवादन] तर, त्यसै अब (चाहिने) अब बेलुका भयो । तर, अब आफ्ना डेरामा सरसहयोगी चाहिने सबै आआफ्ना डेरामा गए । रनि राउत पनि आफ्ना डेरामा गयो । रातमा निद्रा परेन । रातमा के निद्रा पर्थ्यो, घरको त्यस्तो कुरा सुनेर, रातमा निद्रा परेन । रातभरि पूरा रातभरि जाग्राम गरेर बस्यो । भोलिपल्ट उज्यालो भयो, गाईका बन्धन फुके, राजाको सभा बस्यो, इष्टमित्रको जागा भयो, पञ्चस्थानमा चलमल भयो, मन्दिरका घण्टका द्वार खुले, झुलुक्क घाम लाग्यो, टुलुक्क शीत खस्यो, तिर्मिरे घाम लाग्यो, राजाको पनि (चाहिने) सिलिङ्गी चौतारोमा (चाहिने) सवारी भयो । सवारी हुने बखतमा यताबाट अब रनि राउत पनि गयो । रनि राउतले (चाहिने) महाराज, ढोगसलाम गर्ने बखतमा तर, अरू दिनमा भिन्न चेहरा हुन्थ्यो, रनि राउतको त्यस दिनमा केही मलिन भएको, त राजाले भन्यो कि, “रनि राउत, आज त तेरो मुख मलिन छ त किन हो ?” भनेर भन्ने बखतमा लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउत राजा गरुडज्ञानी चन्दसित महाराज, शकुन अब कुन भाँति कसो हेर्न थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] या हो, म हिजोको मध्य रातमा राजा, सपना र भइगएछ कठै, त्यो र सपनाको फल हामीलाई भन्नुहोस् बुइँगलको धुरी र भाँचिए राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे गोठको जुवा भाँचिए राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे साहेब, हातका बाला भाँचिए, राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे कठै, देवल जलाशय भत्के राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे साहेब, वर र पिपल ढले राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे कठै, त्यति त सपना भइगएछ साहेब, त्यो र सपनाको फल भनिदिनुहोस् हो…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, “हिजोको मध्यरातमा, राजा, सपना भयो, महाराज, सपनाको फल हामीलाई बताइदिनुहोस्, भन्यो महाराज, बुइँगलको धुरी भाँचियो, भन्यो महाराज, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ, भन्यो महाराज, गोठको जुवा भाँचियो, भन्यो महाराज, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ, हातका बाला भाँचिए, भन्यो महाराज, कसलाई पो पिर्छ, भन्यो महाराज, देवलजलाशय भत्के कुन व्यक्तिलाई पिर्छ र वरपिपल ढले कुन व्यक्तिलाई पिर्छ, तर, त्यस्तो सपना भयो र त्यो सपनाको फल हामीलाई भनिदिनुहोस् ।” भनेर (चाहिने) रनि राउतले भन्ने बखतमा त्यसै बखतमा राजा बोले रे के भन्दछन् कि, “ए रनि राउत, भन्यो महाराज, हातको (चाहिने) बाला भाँचिए काखको (चाहिने) बालकलाई पिर्छ, गोठको (चाहिने) जुवा भाँचिए गोरुलाई पिर्छ, बुइँगलको (चाहिने) धुरी भाँचिए घरपतिलाई पिर्छ, घरका पुरुषलाई पिर्छ, देवल जलाशय भत्किए जोगीलाई पिर्छ, वरपिपल ढले भनेपछि हामी राजालाई पिर्छ । तर, त्यत्तिकै शकुन हो ।” भनेर भन्ने बखतमा रनि राउत बोल्यो र भन्छ कि, “ओ राजा, भन्यो महाराज, मलाई दुईचार दिनको बिदा दिनुहोस्, हँ, बिदा दिनुहोस् ।” [हुड्कोवादन] भनेर भन्ने बखतमा त्यसै बखतमा राजाले भन्यो कि, “ए बाबु रनि राउत, तँलाई बाह्र वर्षमेरो दरवारमा भइहाले मेरो सेवा गर्नमा । तँलाई दुईचार दिनको बिदा होइन कि तँलाई दुईचार वर्षको बिदा भयो, जा ।” भनेर राजाबाट (चाहिने) बिदा (चाहिने) मागिहाल्यो रनि राउतले । माग्ने बखतमा आफ्नो (चाहिने) सरसामान (चाहिने) महाराज, सब कुरा त्यसले बाँध्यो, त्यसले ठीकठाक गर्यो, घोडामा राख्यो र त्यहाँबाट महाराज, गररररर, चढ्यो घोडामा र रनि राउत आफ्ना घरमा पुगिगयो । घरमा पुग्ने बखतमा, घरमा पुग्ने बखतमा अब रानी भीमशिलालाई भित्रबाट (चाहिने) झगडी झङ्करुवा (चाहिने) राखेको थियो, जो, घरमा कामधन्दा गर्ला, भन्नलाई त्यसलाई भित्र राखिराखेको थियो । अब बाहिरबाट, रनि राउत आइपुग्छ, भन्नेजस्तो [बखतमा] अब उसलाई महाराज, अतास परिगयो । तर, अब त्यस झगडी झङ्करुवालाई भित्रै भकारीमा लुकाइदियो । उसलाई भकारीमा हालिदियो, आफू (चाहिने) बाहिर आई । [हुड्कोवादन] बाहिर आउने बखतमा रनि रावतले भन्यो कि, “अरे, मलाई पानी देउ, हँ, पानी देऊ ।” पानी देऊ भन्ने बखतमा त्यसको सातो खुस्कियो । झट्ट गरेर भित्र गई र त्यो मोहीको भाँडो जाइलागी, त्यसको होस खुस्कियो, होस बन्द भइगयो । मोहीको भाँडोबाट भरेर पानी दिई । खुट्टासुट्टा मुख धुने बखतमा त्यहाँ त मोही देखियो । “यो के हो, मलाई त मोही पो दियौ तिमीले ?” त्यसपछि भित्र फेरि गई त फेरि (चाहिने) मह ल्याई त्यसले । महको गाग्रो (चाहिने) राखेको थियो । लहरमा राखेको थियो र स्वाट्ट त्यो गाग्रो उठाइल्याई । अब खुट्टा धोएर चाख्थ्यो त गुलियो लाग्यो मुखमा । “अरे, यो के स्त्रीको चरित्र चाहिँ के हो ?” भनेर रनि राउतले भन्ने बखतमा, तर, रनि राउतकी आमाले भन्यो कि, “ए बुहारी, के हो, सोचिहाल्, सम्झिहाल्, (चाहिने) पानी दिँदिनस् । पानीको तिर्खामा (चाहिने) पानी खानुपर्छ, दिँदिनस् पानी ।” भन्यो त अब त्यसकी पत्नी के भन्दिभई कि, “म त (चाहिने) गुलियो जुँघा र अमिलो मुख होला भनेर पो दिएको पो हो मैले त, अतालिएर कहाँ दिएकी हुँ र !” भन्ने कुरा गर्यो र त्यसपछि पानी दियो । त्यसले खुट्टासुट्टा धोएर अब आफ्ना (चाहिने) घरका हावादार अटालीमा (चाहिने) रातो पाखी ओछ्याएर (चाहिने) बस्यो अब । बस्थ्यो त अचानक छानामा (चाहिने) त्यहाँमाथि छानामा दृष्टि परिगयो त्यसको । तर, रङ्ग लगाइएको गुलेली र वन्यजन्तुका रौँका धागोको सिकारी अस्त्र टाँगिहाल्यो । त्यसले अब त्यसमा टाँगेको देख्यो त्यसले । त्यस्तै महाराज, देखिहालेथ्यो । देख्ने बखतमा त लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, त्यो रनि राउत आफ्नी रानी भीमशिलासित महाराज, नम्र बिन्ती स्पष्ट जवाफ महाराज, लौ, अब कुन भाँति दिन थालिहाल्छ है…। [हुड्कोवादन र सहगायन] रङ्ग लगाएको गुलेली कसका लागि राखिछस् हो, मेरी रानी भीमशिला रङ्ग लगाएको गुलेली कसका लागि राखिछस् हो, मेरी रानी भीमशिला अँ हो, जन्तुकेशका धागोको हतियार तैँले कसका लागि राखिछस् हो, मेरी रानी भीमशिला — रङ्ग लगाएको गुलेली तपाईँकै लागि राखेथेँ हो, मेरा रनि राउत रे ओ, जन्तुकेशका धागोको हतियार मैले तपाईँकै लागि राखेथेँ हो, मेरा रनि रावत रे ओ, जन्तुकेशका धागोको हतियार मैले तपाईँकै लागि राखेथेँ हो, मेरा रनि रावत रे…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त रनि राउत भन्छ कि, “रङ्ग लगाएको गुलेली, भन्यो महाराज, कसका लागि राखिथ्यौ, मेरी रानी रमला, हँ, मेरी रानी रमला, वन्यजन्तुको केशका धागाको हतियारविशेष तिमीले कसका लागि राखिथ्यौ मेरी रानी रमला !” भनेर भन्ने बखतमा अब रानी रमला के भन्छे कि, रङ्ग लगाएको गुलेली तपाईँकै लागि राखेथेँ मेरा रनि राउत, वन्यजन्तुको केशका धागोको हतियार तपाईँकै लागि राखेथेँ मेरा रनि राउत † तर, तपाईँ रङ्ग लगाएको गुलेली वन्यजन्तुको केशका धागाको हतियार तपाईँ खेल्नुहुन्थ्यो र तपाईँका बस्ने अटालीमा टल्किरहलान्, तर, त्यो सम्झना गर्नका निम्ति मैले राखेकी हुँ ।” भन्यो र चित्त बुझाइहाल्यो । चित्त बुझाउने बखतमा तर, अब (चाहिने) खाना पाक्यो, तन्दुरुस्त गरेर । खानेकुरा तयार भयो र, अब खाऊँ, भन्ने बखतमा अब जुन भकारीमा त्यो अडेस लाउँथ्यो त्यो भकारी डरले — देख्नुभयो — भित्र भकारीमा पसेको झगडी झङ्करुवा थियो र, अब त्यो भकारी काम्न लाग्यो । “अरे, भन्यो, यो भकारी काम्न लाग्यो, यो के अचम्भको कुरा भयो ?” “आ, आज तपाईँ बाह्र वर्षमा घरमा आउनु भयो र घरदेवता खुसी भएको हो र तब कामेको हो भकारी ।” अब त्यसको (चाहिने) सातो खुस्कियो, (चाहिने) पेसाब छुटिगयो त्यसलाई, पानी आयो अब । “अरे, यो पानी कहाँबाट आयो ?” “उँभो देशमा जलदेउता बर्सेको हो र, त्यो खोलामा पहिरो परेको हो र, जलथल भएको हो र, त्यो चिनो केही बचेको होला र तब आएको हो ।” “ठीक, यो पनि ठीकै हो ।” अब खान थाल्यो । खाने जम्मा तीन जना थिए, तर, रानी रमलाले चार भाग (चाहिने) लगायो । चार भाग लगायो र अब (चाहिने) पहिला रनि राउतले खायो । रनि राउतले भन्यो कि, “अरे, खाने त हामी तीने जना छौँ, तर, यो चार भाग कसको हो ?” भन्यो त, “कहाँ चार भाग कसको हो ? कुनै मान्छे आउने, माग्ने जो (चाहिने) साथमा आउँछन् त, ‘रनि राउत घरमा आए’, भनेर कुनै मान्छे आउलान् उनकै लागि राखेको हो ।” “लौ, त्यो पनि त ठीक छ ।” खानापिना खायो र अब ऊ भन्न लाग्यो, “लौ, कोपरा देऊ, हात धुँछु म यहीँ ।” “अहो, भन्यो, यहाँ हामीले (चाहिने) गौराको ब्रत लिएका छौँ, गौराको उपासनामा छौँ हामी सबै । तपाईँ यहीँ जुठो गरिदिनुहुन्छ ? कुल्लाँ त बाहिर फाल्नुपर्यो ।” भनेर कोपरामा हात धोएर, कुल्ला बाहिर फालूँ, भन्ने बखतमा त्यो खाना लुसुक्क समायो र स्वाट्ट त्यस भकारीमा राखिदियो झगडी झङ्करुवाको लागि । अब रनि राउतले भन्यो कि, “यो जो खान्थ्यो बन्धुबान्धवको छोरा, मेरा कुहिनासमानको व्यक्ति आयो भनेपछि मेरा सामु खान्थ्यो र कुनै मान्छे थियो भनेपछि त बाहिर खान्थ्यो । तर, यो भकारीमा पसेर खाने के रहेछ ?” समायो र तातो भुङ्ग्रो समायो र त्यस भकारीमा खन्याइदियो । अब भकारीमा खन्याइसकेपछि त्यहाँ त, छटपटी छटपटी, भइगयो आगोले त । त्यसै बेला रानी भीमशिलाले समायो र, “आगो खाने पानी पनि खान्छ,” भन्यो र स्वाट्ट त्यसमा पानी खन्याइदियो । पानी खन्याउने बखतमा अब स्त्रीको चरित्र थाहा पाइहाल्यो । पटक्क त्यसको (चाहिने) भकारी हेरेर त्यसको टुपी समाउँथ्यो त्यहाँ तल झगडी झङ्करुवा । “त्यसलाई (चाहिने) अब, काटूँ ?” भन्ने बखतमा, तर, रानी भीमशिलाले उनकी आमाले के भन्यो कि, “ए रनि रावत, एक (चाहिने) त्यो अपराधका लागि त्यसको ज्यान न ले । तर, एउटा मान्छे तँलाई चाहिने नै हो एक्लो व्यक्ति छस् । भिक्ने राख्ने काम गर्ला, भारी बोक्ला, नदीतटमा (चाहिने) खेत छन्, भैँसी छन्, तर, एक जना त चाहिने नै हो र तर, एउटा अपराधका निम्ति तँ त्यसको ज्यान न ले, मेरो भनेको मान् !” भन्ने कुरा त्यसले गरी । तर, रनि राउतले आफ्नी आमाको भनेको कुरा मान्यो र [हुड्कोवादन] अब झगडी झङ्करुवालाई त्यो पत्नी त्याग गरिदियो । त्याग गर्यो र अब त्यही स्वास्नी जसलाई त्याग गरेको थियो त्यसकै बहिनी थिई अविवाहिता, उमेरले जवान भएकी । त्यो अरूका गहना पहिरेर बिहे गर्नमात्र बाँकी रहेको साइपाटासमेत ल्याइसकेको त्यस्तो अवस्था परेको थियो, तर, अब भन्यो त्यसले कि, “अब म यसको घरमा बस्दिन । तर, अर्को बिहे गर्दासम्म म यहाँ बस्दिन । तर, अब ससुराल जान्छु ।” भन्यो र अब त्यो रनि राउत आफ्नो ससुरालीमा गयो । ढोगसलाम, सोधपुछ सबै भलाकुसारी भयो र अब भन्यो त्यसले, भन्यो कि, “मेरो त घरमा यस्तो कुरा भयो । तर, कुनै कन्या छ भनेपछि मलाई व्यवस्था गरिदिनुहोस् ।” भनेर ससुरालीका घरमा भन्ने बखतमा ससुरालीहरूले भने कि, “तँलाई दिएको भएको चीज तैँले अरूलाई त्याग गरिदिइस् । अझ फेरि तँ छोरी भन्छस् तँ हामीसित ।” भन्ने ससुरालीले पनि जवाफ गर्यो । अब आफ्नी सालीलाई हेरिरहेथ्यो । त्यसले राम्ररी गरेर हेरिन । तर, यो कुरा भएन भन्यो र त्यहाँबाट घरमा आइगयो । घरमा आइसकेपछि त्यो जोगीका कुटीमा गयो । जोगीका कुटीमा गएर लौ, त्यस बखतमा त महाराज, जोगीको परिधान महाराज, रनि राउत लौ, अब कुन भाँति कसो लगाउन थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] हँ या हो, अ.अ.अ. एउटा झोली तुम्बा दिनू जोगी मेरा हो, एउटा झोली तुम्बा एउटा कङ्गन दिनू जोगी मेरा हो, एउटा कङ्गन एउटा चिम्टा दिनू जोगी मेरा हो, एउटा चिम्टा दिनू एउटा लठ्ठी दिनू जोगी मेरा हो, एउटा लठ्ठी दिनू एउटा तिलक दिनू जोगी मेरा हो, एउटा तिलक दिनू…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त रनि राउत जोगीका कुटीमा गएर, एक, भन्यो महाराज, झोली तुम्बा दिनू, जोगी मेरा हो, एक झोली तुम्बा, एउटा कङ्गन दिनू जोगी मेरा हो, एउटा भिर्ने झोला, एउटा चिम्टा दिनू, जोगी मेरा हो, एउटा चिम्टा, एउटा, भन्यो महाराज, एउटा कङ्गन दिनू जोगी मेरा हो, एउटा कङ्गन, एउटा तिलक दिनू जोगी मेरा हो, एउटा तलिक ।” भन्यो र महाराज, जोगीको कुटीमा गएर जोगीको परिधान सबै महाराज, लगाइहाल्यो । लगाउने बखतमा जोगीको परिधान लिइसकेपछि अब त्यो पृथ्वी सारा संसार घुम्न लाग्यो । घुम्दाघुम्दा छ महिनासम्म त्यो वरपर घुम्यो र आखिरमा आफ्नै ससुराली न्वालीपाटमा बस्यो । न्वालीपाटमा बस्यो र न्वालीपाटमा बस्ने बखतमा अब न्वालीपाटमा पानी भर्नलाई त्यसकी साली पनि आई । साली आउने बखतमा, तर, अब त्यो सालीले चाइन्या त्यो जोगीलाई देख्ने, त्यस रनि राउतलाई देख्ने बखतमा अब त्यो साली के भन्छे कि, अरे जोगी, भन्यो महाराज, तँ कुन देशको होस् तँ, तेरो अनुहार थियो, तेरो आकृति थियो । तेरी छाटकाँट मेरा भिनाको जस्तो रनि राउतको जस्तो छ । पख् त जोगी, तँ कुन देशको होस् ?” भन्ने बखतमा अब त्यो रनि राउत बोल्यो र भन्छ कि, “ए, भन्यो, केटी, तेरो भिना त मै हुँ, म तेरो भिनाजु हुँ । ए होइन तिमि हँ मेरो भिना तिमि होइनौ ।” — “नै तेरो भिना हुँ। खास म तेरो भिनाजु हुँ ।” अरे, तँ के भन्नेहोस् ?” — “म केही भन्दिन । तेरै लागि आएको हुँ । तर, हिँड् घरमा ।” “अरे बाबु, यो सुनको कर्णाटके गाग्री छ, यसलाई के गरूँ त ?” “चाहिने भए बुढो लैजाला, नत्र क्यै न क्यै ।” भनेर महाराज, रानी मोतिमालाई त्यसले न्वालिपाटबाट जोगीको भेष गरेर न्वालिपाटबाट आफ्नो घरमा ल्यायो, घरमा ल्यायो । घरमा ल्याइसकेपछि केही दुईचार वर्षम्म ती घरमा बस्ने बखतमा रानी मोतिमाबाट हुने खाने कुरा केही पनि भएन, बालबच्चा केही पनि भएन । जस्तो बालबच्चा केही नहुने टाइममा, बालबच्चा नहुने टाइममा, तर, अब त्यो चिन्तामा पर्यो । तिनीलाई पुत्रशोक भयो । पुत्रशोक हुने बखतमा त लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, रानी मोतिमा रनि राउतसित नम्र बिन्ती, गूढ आग्रह कुन भाँति गर्न थालिहाल्छे…। [हुड्कोवादन र सहगायन] ही या हो, कुनै चरी बास्न र थाली प्यारा आली र कान्ला साहेब, घुघुत चरी बास्न थाली रे गुँडमा साथका देउरानी जेठानी आँगन पटाङ्गिनीमा थर बाला थर बाला खेलाउलिन् ओ कठै, हाम्रेँ त निःसन्तानी भयो कोख जानोस् न स्वामी, बाहुनका हो घरमा, जानोस् न स्वामी, बाहुनका घरमा गई आउनोस् साहेब हो, एकपल्ट ज्योतिष हेराई ल्याउनोस् न…।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त रानी मोतिमा आफ्ना पति रनि राउतसित भन्छे कि, “कुनै चरी बास्न लागिगइछ आली र कान्ला, भन्यो महाराज, घुघुत चरी बासिगएछ गुँडमा, तर, साथका देउरानी जेठानी आँगन पटाङ्गिनीमा थर बाला थर बाला खेलाउँछन् र तर, हाम्रो भयो निःसन्तानी कोख, तर, जानुहोस् न स्वामी बाहुनको घरमा जानुहोस्, भन्यो महाराज, एकपल्ट ज्योतिष हेराई ल्याउनुहोस् न ।” भनेर महाराज, त्यसले भन्ने बखतमा त भोलिको बिहान भयो, गाईका बन्धन फुके, राजाको सभा जुट्यो, इष्टमित्रको जागो भयो, पञ्चस्थानमा होहल्ला भयो, मन्दिरका घण्टयुक्त ढोका खुले, झुलुक्क घाम लाग्यो, टुलुक्क शीत फाट्यो, तिर्मिरे घाम लाग्यो, तर, अब रनि राउत आनामाना लगेर सुनसिंह बडाभट्टका घरमा महाराज, गयो । [हुड्कोवादन] जाने बखतमा, जाने बखतमा अब त्यो सुनसिंह बडाभट्टले भन्यो कि, “ए रनि राउत, तैँले, भन्यो महाराज, बाह्र धाम पूरा गरेर हरिद्वार, गुरुद्वार, काशी, प्रयागराज, गया, गजाधर सबै कुरा गरिसकेपछि आखिरमा त्यस ओलाघाटमा तैँले नुहाइस् भनेपछि तँलाई पुत्र हुने नै छ । तर, ओलाघाटमा नुहाएको दिनमा तँलाई एउटा कालोकैले एउटा बाहुन चाहिने हो त तैँले त्यस बाहुनका टाङमा छिर्नु पर्ने हो, तैँले तीन सय साठीपल्ट । तर, त्यसपछि तँलाई पुत्र हुने हो ।” भनेर महाराज, सुनसिंह बडाभट्टले त्यससित भन्यो । त्यो मेलादेउ कलौनी, मेलादेउ कलौनीका परिवारको त्यो बाहुन रहेछ । यताको कुरा उता मिलाएर त्यसले भनिदियो । तर, त्यो घरमा आयो र जुन दिनमा ओलाघाटमा नुहाउने हो हरिद्वार, गुरुद्वार, काशी, प्रयागराज सारामा नुहायो र जुन दिनमा ओलाघाटमा नुहाउने हो, त्यस दिनमा मेलादेउ कलौनी, जोसित त्यो साइपाटा लिएको थियो [हुड्कोवादन] रानी मोतिमाका लागि — त्यो मान्छे कालोकैलो बाहुन भएर निदारमा धर्कोमर्को लगाएर बाटोमा आनन्द भएर सुतिरह्यो । सुत्ने बखतमा अब रनि राउत र त्यो झगडी झङ्करुवा अब ओलाघाट जान भनी त्यस कालोकैलो बाहुनलाई “प्रणाम!” भन्यो र महाराज, भनेर त्यस्तो खोजतलास गरेर जाँदैथिए त माथिबाट एउटा सिलोक गायो त्यसले । माथिबाट के भन्छ कि, “नमोनमः भोजनेत्रं रमा केलि पात्रं, चौबाहु चाम्य करु, चार गात्रम् जगत्रायणे हेतुं सदा सत्यनारायण ।” भन्यो र महाराज, त्यहाँबाट त्यस बाटोमा भन्न लागिरह्यो । “ए, भन्यो, एउटा बाहुनजस्तो कुरा गर्ने यहाँमाथि पो छ । त यसलाई सोध त को हो यो ।” भनेर सोध्थे त “अरे, को हो तपाईँ भन्नुहुन्थ्यो र, म त बाहुन हुँ ।” “अरे बिचरा, एकै छिन ओलाघाट गइदिनुहोला ?” “हवस्, गइदिउँला, जान तर खुट्टाले हिँड्न सक्तिन ।” “अरे, घोडा चढ्नुहुन्छ ?” “घोडामा त म चढ्दिन।” “त, तपाईँ केमा जानुहुन्छ ?” “म बुई लगाए मात्र जान्छु ।” “लौ, बुई लाग्नुहोस् । त अब के गर्नु त ?” भन्यो र महाराज, बुई लाग्यो र ओलाघाटमा गयो । अब ओलाघाटमा त्यसले कुरा सोचिराखेथ्यो कि, “ओलाघाट नुहाएका दिनमा मेलादेउ कलौनीका परिवार सबै तिमीहरू आफ्नो युद्धमा छौ, सबै आउनू र तिनीहरूसित त्यहीँ घमासान गरौँला,” भन्ने तिनीहरूको सल्लाह थियो । तर, अब ओलाघाटमा त्यसले सराद्देसराद्दे गर्यो, ठीकठाक गरेर अब, त्यस कालोकैलो बाहुनका टाङमा तीन सय साठीपटक छिर्नू, भनेको थियो । तीन सय साठीपटक त्यो छिर्दै नुहाउँदै गर्दैथ्यो र त्यसबेला मेलादेउ कलौनीका परिवार पुगे । जसै मेलादेउ कलौनी पुगिगएथ्यो । पुग्ने बखतमा त त्यस बखतमा त महाराज, त्यसका टाङबाट छिरेर महाराज, लौ, रनि राउत झगडी झङ्करुवासित नम्र बिन्ती, गूढ आग्रह लौ, अब कुन भाँति कसो गर्न थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] ही या हो,अ ... अ चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो चरा मार्ला साइब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो चरा मार्ला साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला [भिन्न लयमा सहगायन] या, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर हो, पन्छी परिजाला के जालमा सयौँ कटार होला मेलादेउ कलौनीसित युद्ध पर्यो सयौँको के अँगालोमा … [जोरले हुड्कोवादन] हालिहाल्यो झगडुवाले के हो, हालिहाल्यो झगडुवाले फाल … ।। [हुड्कोवादन] ओ महाराज, चरा मार्ला, भन्यो महाराज, चरा मार्ने वीर, भन्यो, पन्छी परिजाला जालमा, सयौँ कटार होला, भन्यो महाराज, मेलादेउ कलौनीको, युद्ध पर्यो सयौँको अँगालो, तर, झगडुवाले हाल्यो फाल, भन्यो र महाराज, रनि राउतलाई मेलादेउ कलौनीले सयौँले महाराज, त्यसलाई च्यापिहाल्यो । तर, झगडी झङ्करुवा जसलाई (चाहिने) पत्नी दिइराखेथ्यो उसले फाल हालिदियो । “अब, यो झगडी झङ्करुवा कहाँ गयो” भनेर (चाहिने) रनि राउत हेर्थ्यो त आफ्नी आमाको त्यसले मृगको जस्तो फाल हालिराख्यो । जस्तै मृगको झैँ फाल हाल्ने बखतमा त सयौँका टाङबाट छिरेर महाराज, लौ, अब त्यस बखतमा महाराज, फेरि रनि राउत झगडी झङ्करुवासित लौ, अब नम्र बिन्ती, स्पष्ट जवाफ लौ, अब कुन भाँति गर्न थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन] या हो, साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खाजामा खाऔँला साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला [भिन्न लयमा सहगायन] खाना खाऔँला मेरा दूध परिकार खाजामा खाऔँला के सातु जुन रानी भीमशिला तँलाई सुम्पेथेँ झगडी झङ्करुवा, त्यसको अन्तको हो घडी [हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउतले भन्यो कि, “खानामा खाऔँला,” भन्यो महाराज, “मेरा दूध परिकार,” भन्यो महाराज, “खाजामा खाऔँला के सातु, रानी भीमशिला,” भन्यो, “तँलाई सुम्पेथेँ,” भन्यो, “झगडी झङ्करुवा, अहिले अन्तको घडी झैँ मलाई हँ, अन्तको घडी झैँ छाडिस् ।” भनेर भन्ने बखतमा त्यति कुरा (चाहिने) त्यस झगडी झङ्करुवाले ठानिहाल्यो । “भाइ नारायण, यो कुरा भएन, त हुन त साँच्चि हो ।” भन्यो र फरक्क (चाहिने) त्यहाँबाट (चाहिने) झगडी झङ्करुवा पनि फर्क्यो र महाराज, त्यहीँ आयो । आउने बखतमा त, त्यसै बखतमा (चाहिने) त्यस मेलादेउ कलौनीले रनि रे झङ्करी महाराज, त्यसै ओलाघाटमा (चाहिने) महाराज, तिनको (चाहिने) महाराज, सफाचट गरिहाल्यो । ओलाघाटमा (चाहिने) रनि रे झङ्करीलाई (चाहिने) महाराज एउटैमा रेटीरेटी मेलादेउ कलौनी पनि काटेर तिनका टाउको हातले समाएर महाराज, घरमा गए । [हुड्कोवादन]
|
S1 |
 [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो ओ,
[drums] Ya ho!
[हुड्कोवादन र सहगायन] या हो
|
S2 |
 तेरो बुवा खान्थ्यो रन परखिया कटकिको हो विणो रे प सादन्थ्यो रे
“Your father lived on war and served well.
तेरो बाबु खान्थ्यो रणजोधा कटकको ढिँडो र त साध्थ्यो रे
|
S3 |
 साइब हो, तु रे रनी कटकै जानु पड्यो रे
You, too, Rani, must go to war.
साहेब, तँ त रनि, युद्ध जानुपर्यो रे साहेब, तँ त रनि युद्ध जानुपर्यो रे
|
S4 |
 साइब ह, तु रे रनी कटकै जानुपड्यो रे
You, too, Rani, must go to war.”
साहेब, तँ त रनि, युद्ध जानुपर्यो रे साहेब, तँ त रनि युद्ध जानुपर्यो रे
|
S5 |
 हँ अ बलिको बाखरो र जिया मेरी बलिमथि जान्छ
“The sacrificial goat, mother, goes to the sacrifice,
बलिको बाख्रो त आमा, मेरी बलिमा जान्छ
|
S6 |
 ठाकुरैको चेलो रे जिया मेरी ठाकुरैखी रे जान्छ
The thakur’s son, mother, follows the thakur,
ठकुरीको छोरो त आमा, मेरी ठकुरीसित जान्छ
|
S7 |
 हँ कठै, म रे जाउँलो गुरिज्ञानी चन्नैका कोट…।। [हुड्कोवादन]
Alas! I will go, to the castle of Gurgyani Cand [Garuḍagyānī Canda].”
कठै, म त जाउँला गरुडज्ञानी चन्दका दरवार…।। [हुड्कोवादन]
|
S8 |
 ओ महाराज, “तेरो बुवा खान्थ्यो रन परखिया कटकको ढिणो रे सादन्थ्यो ।
O, sire, “Your father lived on war and served well.
ओ महाराज, “तेरो बाबु खान्थ्यो रनजोधा, युद्धको ढिँडो र साध्थ्यो ।
|
S9 |
 तु रे रनी कटक जानुपड्यो, हँ तु रे रनी कटक जानुपड्यो ।”
You too must go to war, yes, you must go to war,”
तँ त रनि युद्धमा जानुपर्यो, हँ, तँ त रनि युद्धमा जानुपर्यो ।”
|
S10 |
 भण्यो रे महाराज, जिया बैरागिशिलाले भण्ण्या बखतमा तसै बखतमा रनि राउत बोल्यो रे के भन्छ कि,
she said, sire. When his mother Bairagishila said this, Rani Raut spoke, and what did he say…
भन्यो र महाराज, आमा वैरागीशिलाले भन्ने बखतमा त्यसै बखतमा रनि राउत बोल्यो र के भन्छ कि,
|
S11 |
 “ओ जिया, बलिको बाखरो, जिया, बलिमाथि जान्छ, भण्यो महाराज,
“O mother, the sacrificial goat goes to the sacrifice, mother, he said, sire;
“ओ आमा, बलिको बाख्रो बलिमा जान्छ आमा, भन्यो महाराज,
|
S12 |
 ठाकुरको चेलो जिया, ठाकुरसित जान्छ, म रे जाउँलो गुरियाँ चन्ना कोट, हँ, म रे जाउँलो राजा गुरियाँ चन्ना कोट,”
The thakur’s son, mother, follows the thakur; I will go to the castle of Gurgyani Cand, I will go to King Gurgyani Cand’s palace.”
ठकुरीको छोरा आमा, ठकुरीसित जान्छ, म चाहिँ जाउँला गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा, हँ, म चाहिं जाउँला राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा ।”
|
S13 |
 भण्यो रे भण्ण्या बखतमि त दा ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउत राजा गुरियाँ चन्नाका कोट जानाकी त महाराज, गात बागो, माता साई, अर्गज्या कुलेनी झोला, चतुर्भङो पाँपडी दा आब कै भाँति कै भाँति कसो पैरन पसियान्छ…।
So he spoke. [declaimed:] Now, sire, to go to King Gurgyani Cand’s palace, sire, Rani Raut wore a jacket on his body, a turban on his head, a cotton shoulder-bag, a dhoti — in what manner did he dress…
भनेर भन्ने बखतमा त लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउत राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा जानलाई त महाराज, जिउमा भोटो, शिरमा पगरी, गजीका धागाको झोला, चारपाटे धोती लौ, अब कुन भाँति कसो लगाउन थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन]
|
S14 |
 [हुड्कोवादन र सहगायन] ही या हो ओ,
[drum] Ya ho!
या हो,
|
S15 |
 गात पैरन्छ झिलिमिल्या बागो ब, गात पैरन्छ
On his body he wears a sparkling jacket, on his body
जिउमा लगाउँछ झिल्मिले भोटो हो, जिउमा लगाउँछ
|
S16 |
 साइब, माथ पैरन्छ मखमल्या साइब, माथ पैरन्छ
Sire, on his head he wears a velvet turban, on his head
साहेब, शिरमा लगाउँछ मखमले पगरी साहेब, शिरमा लगाउँछ
|
S17 |
 साइब, माथ पैरन्छ मखमल्या साइब, माथ पैरन्छ
Sire, on his head he wears a velvet turban, on his head
साहेब, शिरमा लगाउँछ मखमले पगरी साहेब, शिरमा लगाउँछ
|
S18 |
 साइब, कम्र पैरन्छ सुनमूठ छुरो ब, कम्र पैरन्छ
Sire, at his waist he carries a gold-hilted dagger, at his waist
साहेब, कम्मर राख्छ सुनमुठे छुरा ब, कम्मरमा राख्छ
|
S19 |
 साइब, पिठी पैरन्छ चन्रवाली ढाल ब, पिठी पैरन्छ
Sire, on his back he carries a moon-inlaid shield, on his back
साहेब, पिठ्यूँमा राख्छ चन्द्रबुट्टे ढाल हो साहेब, पिठ्यूँमा राख्छ
|
S20 |
 साइब, दाइनतर पाइक जमतड पैर ब, दाइनतिर पाइक
Sire, on his right he carries a warrior’s [weapon], on his right
साहेब, दाहिनेतिर वीर जमतड राख्छ हो साहेब, दाइनतिर वीर
|
S21 |
 साइब, बाउँतर पाइक कटारे पैर ब, बाउँतिर पाइक
Sire, on his left he carries a warrior’s double-edged dagger, on his left
साहेब, बायाँतिर वीर कटार राख्छ बायाँ तिर वीर
|
S22 |
 साइब, नाली नाली पाइक नेवर पैर ब, नाली नाली पाइक
Sire, he wears warrior’s gallon-measure leg ornaments, gallon-measure
साहेब, नाली नाली वीर नेवर लगाउँछ हो साहेब, नाली नाली वीर
|
S23 |
 साइब, मानो मानो पाइक खाँकर पैर ब, मानो मानो पाइक
Sire, he wears warrior’s pint-measure anklets, pint-measure
साहेब, मानो मानो वीर चाँप लगाउँछ पो साहब, मानो मानो वीर
|
S24 |
 साइब, उगड्यो पैकलो मेरो जेठलो उगडो, उगड्यो पैकलो
Sire, my warrior is resplendent like the summer sun, resplendent warrior
साहेब, उज्यालो वीर मेरो जेठको घामझैँ साहेब, उज्यालो वीर
|
S25 |
 साइब, पैरी फटकाउनो बटोली लाग्यो ब, पैरी फटकाउनो
Sire, tossing his hair [MG “combing his hair”; JRP “brandishing his sword [churī]”] he has set forth, tossing his hair,
साहेब, छुरा फट्काउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, छुरा फट्काउँदो
|
S26 |
 साइब, ढाल मिलकाउनो बटोली लाग्यो ब, ढाल मिलकाउनो
Sire, flourishing his shield he has set forth, flourishing his shield,
साहेब, ढाल झल्काउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, ढाल झल्काउँदो
|
S27 |
 साइब, बाउली लुल्लाउनो बटोली लाग्यो ब, बाउली लुल्लाउनो
Sire, swinging his arms he has set forth, swinging his arms,
साहेब, हात हल्लाउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, हात हल्लाउँदो
|
S28 |
 साइब, आँखी किटकाउनो बटोली लाग्यो ब, आँखी किटकाउनो
Sire, flashing his eyes he has set forth, flashing his eyes,
साहेब, आँखा झिम्क्याउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, आँखा झिम्क्याउँदो
|
S29 |
 साइब, माथो ढुलकाउनो बटोली लाग्यो ब, माथो ढुलकाउनो
Sire, tossing his head he has set forth, tossing his head,
साहेब, शिर हल्लाउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, शिर हल्लाउँदो
|
S30 |
 साइब, जुङी पलसाउनो बयेली लाग्यो ब, जुङी पलसाउनो
Sire, twirling his moustache he has set forth, twirling his moustache,
साहेब, जुँगा बटार्दो बाटो लाग्यो है साहेब, जुँघा बटार्दो
|
S31 |
 साइब, दाँती झलकाउनो बटोली लाग्यो ब, दाँत झलकाउनो
Sire, flashing his teeth he has set forth, flashing his teeth,
साहेब, दाँत टल्काउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, दाँत टल्काउँदो
|
S32 |
 [फरक लयमा सहगायन र जोरले हुड्कोवादन] हाइ हो,घोडीरे गुरकाउनो बटोली लाग्यो
[new melody and rhythms] Sire, urging on his horse he has set forth, urging on his horse,
[फरक लयमा सहगायन र जोरले हुड्कोवादन] हाइ हो, घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, घोडा दगुराउँदो
|
S33 |
 हाइ हो,घोडीरे गुरकाउनो बटोली लाग्यो
Sire, he has set forth, urging on his his horse,
हाइ हो, घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, घोडा दगुराउँदो
|
S34 |
 हाइ हो,घोडीरे गुरकाउनो बटोली लाग्यो हो । [हुड्कोवादन]
Sire, he has set forth, urging on his horse. [drums]
हाइ हो, घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो है साहेब, घोडा दगुराउँदो…।। [हुड्कोवादन]
|
S35 |
 ओ महाराज, ततनी बखतमि महाराज, रनि राउत राजा गुरियाँ चन्ना कोटमि जानाकि गात पैर्यो झलिमिल्या बागो, माथो पैर्यो मखमल साइ, कम्मर पैर्यो सुनमुठ्या छुरो,
O sire, at that time, sire, to go to the palace of King Guryani Cand, Rani Raut wore on his body a sparkling jacket, on his head a velvet turban, at his waist a gold-hilted dagger,
ओ महाराज, त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउत राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा जानलाई आङमा पहिर्यो झिल्मिले भोटो, शिरमा पहिर्यो मखमले पगरी, कम्मरमा राख्यो सुनबिँडे छुरा,
|
S36 |
 पायाँ पैर्यो नलेवार पाउला, दाइनतिर जुम्तड, बाउँतिर कटारी, नाली नेवर, माना खाँकर, तिलक खान्टाल, बेताल छुरो, लौडीको खाणो समाएर ठेक टुप्पो ठेक हड, माइको पुत्र, भण्यो उगड्यो पैकेलो महाराज, चीठो ढुकुरो, महाराज,
anklets on his legs, a [weapon] in his right hand, a double-edged dagger in his left, gallon-sized spats, pint-measure anklets, a striped tilak, a figured dagger; grasping a sword-cane with a sharpened end, the hero son of his mother, the splendid warrior, sire, a treasure-house of beauty, sire,
खुट्टामा पहिर्यो रेखादार जुत्ता, दायाँतिर जम्तड, बायाँतिर कटार, नाली नेवर, मानो चाँप, धर्के तिलक, बेतालमुखे छुरा, लठ्ठीको खाँडो समाएर छेउटुप्पो, तल्लो आङ, वीर आमाको छोरा, स्थापित वीर, महाराज, सुन्दरताको खानी, महाराज,
|
S37 |
 फरी फटकाउनो महाराज, बटोली लाग्यो भण्यो महाराज, ढाल मिलकाउनो बटोलि लाग्यो,
tossing his hair, sire, he set forth, sire, fourishing his shield he set forth,
छुरा फट्काउँदो महाराज, बाटो लाग्यो भन्यो महाराज, ढाल झल्काउँदो बाटो लाग्यो,
|
S38 |
 बाउली लुल्लाउनो बटोली लाग्यो, आँखि किटकाउनो बटोलि लाग्यो महाराज, जुङि पलसाउनो,
his arms waving he set forth, his eyes flashing he set forth, sire, twirling his moustache,
हात हल्लाउँदो बाटो लाग्यो, आँखा झिम्क्याउँदो बाटो लाग्यो महाराज, जुँघा बटार्दो,
|
S39 |
 दाँत झलकाउनो, माथो ढुलकाउनो बटोलि लागैथ्यो,
teeth flashing, head tossing he set forth,
दाँत टल्काउँदो, शिर हल्लाउँदो बाटो लागिरहेथ्यो,
|
S40 |
 घोडी गुरकाउनो बटोलि लाग्यो रे महाराज, राजा गुरियाँ चन्ना कोटमा चाइन्या पैंचियो । [हुड्कोवादन]
urging on his horse, sire, he set forth and reached King Gurgyani Cand’s palace.
घोडा दगुराउँदो बाटो लाग्यो र महाराज, राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा (चाहिने) पुगिगयो । [हुड्कोवादन]
|
S41 |
 जसोइ राजा गुर्यानी चन्ना कोटमा पुगैय्यो, पौँचन्या बखतमा सिलिङि चौतरामा महाराज, दुलैचा कचहरि होइरैथि, बीचमा चाइन्या राजा गुर्यानी चन्न बसिरैथ्यो । यँउठै महाराज, रनि राउत पौँचियो ।
[drum] As he arrived at Gurgyani Cand’s palace, the royal council was meeting, sire, at the Osmanthus-tree resting platform, with King Gurgyani Cand in its midst. Here, sire, Rani Raut arrived.
जसै राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा पुगिगएथ्यो, पुग्ने बखतमा सिलिङ्गोको चौतारोमा महाराज, राजसभा भइरहेथ्यो, बीचमा राजा गरुडज्ञानी चन्द बसिरहेथ्यो । यताबाट महाराज, रनि रावत पुगिगयो ।
|
S42 |
 पौँचन्या बखतमा महाराज, खामालाई घोडो कसिहाल्यो, राजाका जोलाफमा जाइकन राजालाई ढोग दिन पसियो ।
When he arrived, sire, he tied his horse to a post, went into the royal presence and bowed to the King.
पुग्ने बखतमा महाराज, खाँबोमा घोडा कसिहाल्यो । राजाका जुनाफमा गएर राजालाई ढोग दिन थाल्यो ।
|
S43 |
 “हरो हरो पाट, खरोखरो पाट, सुनचालि मोत्यूँ लिन्छे, मोति चालि सुन लिन्छे, तरातरो चन्नको पाट बिर राजा बिर चन्नाको पाट जउद्द राजा,” भणेर महाराज, ढोग दीहाल्यो ।
He bowed to the King, “Green kingdom, well-ordered kingdom, it takes gold, silver and pearls, it takes pearls, silver and gold, kingdom of the heroic Cands, honor to you, King!” he bowed to him.
“हराभरा राज्य, खुला स्पष्ट राज्य, सुन चाली मोती लिन्छ, मोती चाली सुन लिन्छ, प्रतापी चन्दको राज्य, जदौ राजा !”
|
S44 |
 “ए बुवा रनि राउत, भण्यो महाराज, जी जागि चिरन्जी है रयै, बुबा निको छै ?”
[drum] “Hey, my little Rani Raut, he said, sire, may you live, may you be vigorous, may you have long life! Are you in good form?”
“ए बाबु रनि रावत † भन्यो महाराज, बाँची, जागी, चिरञ्जीवी भइरहेस्, कुशल छस् ?”
|
S45 |
 भणेर भण्ण्या बखतमि, द ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउत राजा गुर्यानी चन्नसित सोदापुछि महाराज, आसल कुशल बात दा कै भाँति हुन पसियान्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन]
When he said this [declaimed:] then, sire, how did Rani Raut inquire of King Gurgyani Cand, sire, concerning the welfare of king and kingdom… [drums]
भनेर भन्ने बखतमा, लौ, त्यस बखतमा त महाराज, रनि रावत गरुडज्ञानी चन्दसित सोधपुछ महाराज, भलाकुसारीका कुरा कुन भाँति हुन थालिहाल्छ…। [हुड्कोवादन र सहगायन]
|
S46 |
 साइब, हो दरी देवान त हो निका चाइयो राजा,
Sire! May the army counsellors flourish, O King,
साहेब, यो सेना सल्लाहकार त हो कुशल होउन् राजा,
|
S47 |
 हँ कठै, पुरी पण्णीतुत हो निको चाइया राजा,
O! May the learned doctors flourish, O King,
कठै, ज्ञानी जति पण्डित हो कुशल होउन् राजा,
|
S48 |
 साइब हो, भला जति मन्तरी त हो निका चाइयो राजा
Sire! May the excellent ministers flourish, O King
साहेब, वरिष्ठ जति मन्त्री कुशल होउन् राजा
|
S49 |
 साइब हो, रानी रनेवास हो निको चाइयो हो राजा
Sire! May the queens in the queens’ quarters flourish, O King
साहेब, रानी रनिवास कुशल होओस् हो राजा
|
S50 |
 साइब, कोट जती काणो हो निको चाइयो हो राजा
May all the palace flourish, O King
साहेब, राज्य जति क्षेत्र कुशल होओस् हो राजा
|
S51 |
 हँ कठै, चेली चाकर त हो निकोइ चाइयो राजा ।।
May the servant-girls and servants flourish!
कठै, दासी सेवक त हो कुशल होउन् राजा ।।
|
S52 |
 [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि त महाराज रनि राउतले भण्यो कि,
O, sire, at that time, sire, Rani Raut said,
[हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउतले भन्यो कि,
|
S53 |
 “ओ राजाउ गुर्याक्यानी चन्दौ, भण्यो महाराज, दरि जति देवान, भण्यो महाराज, निको चाइयो, राज, भण्यो, महाराज, पुरी जति पण्डित, भण्यो महाराज, निको चाइयो, राज,
“O King Gurgyani Cand, he said, sire, the military and the counsellors, he said, sire, may they flourish, O King, he said, sire, may the learnèd scholars flourish, O King, he said, sire.
“ओ राजन् गरुडज्ञानी चन्द, भन्यो महाराज, सेना जति सल्लाहकार, भन्यो महाराज, कुशल होउन्, राजा, भन्यो महाराज, ज्ञानी जति पण्डित, भन्यो महाराज, कुशल होउन्, राजा,
|
S54 |
 [[भला जति मन्तरि, भण्यो, निको चाइयो, राज,]] रानि जति रनेबास निको चाइयो राज, भण्यो महाराज, कोट काणो निको चाइयो,
May the worthy ministers [?] flourish, O King, he said, sire, may all of the queens in their quarters flourish, O King, he said, sire, may the palace and the court flourish, O King!
[[वरिठ जति मन्त्री, भन्यो महाराज, कुशल होउन्, राजा,]] रानी जति रनिवास कुशल होओस् राजा, भन्यो महाराज, राज्य र क्षेत्र कुशल होओस् राजा,
|
S55 |
May the servant-girls and servants flourish!
तर दासी सेवक कुशल होउन्
|
S56 |
 तर हजुरका, भण्यो महाराज, नून भुजाइँले म निकोइछु, हँ, निकोइछु ।”
By your favor, he said, I am well, yes, I am well.”
तर हजुरका, भन्यो, नुन भोजनले म कुशलै छु, हँ, कुशलै छु ।”
|
S57 |
 भणेर महाराज, सोदापुछि बात भै रे, तर एक ठाउँमा चाहिन्या महाराज, रनि राउत लै बसियो ।
Sire, there was an exchange of enquiries, and Rani Raut settled there.
भनेर महाराज, सोधपुछ कुरा भयो र, तर, एक ठाउँमा महाराज, रनि राउत पनि बसिगयो ।
|
S58 |
 बस्न्या बखतमा बार बर्ष चाइन्या हाँराज तै रनि राउतलाई त्यसै राजा गुर्यानि चन्ना कोट भयो रे घर गयैन ।
He stayed there, sire, for twelve years Rani Raut stayed in King Gurgyani Cand’s palace without going home.
बस्ने बखतमा बाह्र वर्ष महाराज, त्यस रनि राउतलाई त्यसै गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा भयो र घरमा गएको थिएन ।
|
S59 |
 तर घरमा एक, एक मान्स्यालाई झगडि झङ्रुवा भण्ण्या त्यस्तो चाइन्या अगौरा वगरौ त्यस्तो मान्स्या थ्यो ।
But at his home there was a man, a ne’er-do-well [JRP; MG note: ‘chef des serviteurs’] named Jhagadi Jhangkaruwa. Rani Raut had told him, sire:
तर, घरमा एउटा एउटा मान्छेलाई झगडी झङ्करुवा भन्ने त्यस्तो (चाहिने) अल्लारे बिग्रेको त्यस्तै मान्छे थियो ।
|
S60 |
 तलाइ भणिराइथ्यो कि, “भाइ,तुलाई लुवाकपडा चाईना सबै कुरा, म खानाखुराँक सबै कुरा दिउँलो, तर मेरा घरमा म घर आउन्ज्याँसम्मलाइ मेरा घरको चाहिने कामधन्ना चाइन्या गरिदिनु,” भणिकन चाइन्या राख्याथ्यो ।
“Brother, I will give you all your food and clothing, you take care of the work around the house until I come back.” So saying he had left him there.
त्यसलाई भनिराखेको थियो कि, “भाइ, लुगालत्ता सबै कुरा, म खाना पथ्य सबै कुरा दिउँला, तर, मेरा घरमा म घर आउँदासम्म मेरा घरको कामधन्दा गरिदिनू ।” भनेर (चाहिने) राखेको थियो ।
|
S61 |
 तर बार बरससम्मलाइ रनि राउत चाइन्या घरमा आयैन ।
For twelve years Rani Raut didn’t come home.
तर, बाह्र वर्षसम्म रनि राउत (चाहिने) घरमा आएन ।
|
S62 |
 त नआउन्या बखतमा चाइन्या त्यो झगडि झङ्करुवा भण्ण्या त्यो रनि राउतकी चाइन्या स्वास्नि रानि भीमशिलासित तर हाँसो ख्यालठट्टा अन्न्यासम्मको चाइन्या कुरो धेकीयो ।
While he stayed away, that Jhagadi Jhangkaruwa was seen even laughing and joking with Rani Raut’s wife, Queen Bhimshila.
त नआउने बखतमा (चाहिने) त्यो झगडी झङ्करुवा भन्ने त्यो रनि राउतकी पत्नी रानी भीमशिलासित, तर, हाँसो ख्यालठट्टा गर्नेसम्मको कुरा देखियो ।
|
S63 |
 धेक्न्या बखतमा तर रनि राउतकी इजाले भण्यो कि, यो “ब्वारीको चाइन्या लच्छिन चाइन्या ठीक छैन । तर आब छोरा घरमा बोलाउनु पड्यो ।”
Seeing this, Rani Raut’s mother said: “My daughter-in-law’s behavior is not good. Now I must call my son home,”
देख्ने बखतमा, तर, रनि राउतकी आमाले भन्यो कि, “बुहारीको लक्षण (चाहिने) ठीक छैन । तर, अब छोरालाई घरमा बोलाउनु पर्यो ।”
|
S64 |
 भणिकन आब चाइन्या त्यस्ले कागलोपात दीकन राजा गुरियाँ चन्नका कोटमा चाइन्या पठाहाल्यो ।
she said, and she sent a letter to Gurgyani Cand’s palace.
भनेर अब (चाहिने) त्यसले पत्र दिएर राजा गरुडज्ञानी चन्दका दरवारमा पठायो ।
|
S65 |
 एउटा पटेडि सुवालाइ चाइन्या कागलोपात लेखिकन पठाइदियो रे वाँपछि त्यो पटेडि सुवा राजा गुरियाँ चन्नका चाइन्या सिलिङ्या चौतरामा चाइन्या बस्यो ।
She sent the letter with a tame parrot and the parrot landed at Gurgyani Cand’s Silinggi Cautara [outdoor meeting place named after a resting-platform built around an Osmanthus tree].
एउटा पाल्तु सुगालाई पत्र दिएर पठाइदियो र त्यसपछि पाल्तु सुगा राजा गरुडज्ञानी चन्दका सिलिङ्गी चौतारोमा बसिगयो ।
|
S66 |
 बस्न्या बखतमा तै सिलिङ्या चौतरामा तै सद्दिमसद्दि, भैभलादिमि, दिरदेवान, पुरिपण्णीत, ग्यानिगुमानी, थडिबडिका चेला सारा चाइन्या बार देवान बस्याथ्या ।
When it landed, at Silinggi Cautara, the collaborators, the gentlemen of the court, military councillors, the jogis, the scholars, the wise men, the sons of good families, the four castes and the twelve clans were present.
बस्ने बखतमा त्यस सिलिङ्गी चौतारोमा, त्यसमा सरसहयोगी, भैभलादमी, सेनासल्लाहकार, ज्ञाता, पण्डित, ज्ञानीमानी, इष्टमित्रका छोरा, सारा चार जात बाह्र थर बसेका थिए ।
|
S67 |
 बस्न्या बखतमा, “ओहो यो सुवा कस्को हो, यो सुवा कस्को हो ?” भणि सोद्न्या बखतमा
When it landed, “Oho, whose parrot is this, whose parrot is this?” they asked.
बस्ने बखतमा, “अहो, यो सुगा कसको हो, यो सुगा कसको हो ?” भनी सोध्ने बखतमा,
|
S68 |
 तर रनि राउतले भण्यो कि, “यो सुवा त चाइन्या मेरोजस्तो छ ।”
Rani Raut said, “It looks like my parrot.”
तर, रनि राउतले भन्यो कि, “यो सुगा त (चाहिने) मेरो जस्तो छ ।”
|
S69 |
 भण्ण्या बखतमा और मान्स क्या भण्णाहान् कि, “अला जति जिउना सुवा छन, सब तेराइ हुन्ना ।”
When he said that, the others said, “Indeed! Every parrot that lives must be yours!”
भन्ने बखतमा अरू मान्छे के भन्दछन् कि, “अरे, जति जिउँदा सुगा छन्, सब तेरै होलान् ।”
|
S70 |
 “नै, लौ मेरो चाइन्या सुवा भयापछि मेरि बाउलिमा बसिजालो ।”
“No, if it’s my parrot, it will come land on my arm,”
“त्यो लौ, मेरो (चाहिने) सुगा भएपछि मेरो हातमा बसिजाला ।”
|
S71 |
 भणेर रनि राउतले बाउलि ठड्याउन्या बखतमा स्वाट्ट चाइन्या त्यो सुवा चाइन्या बाउलिमा बसियो ।
said Rani Raut, and as soon as he held out his arm the parrot landed on it.
भनेर रनि राउतले हात ठड्याउने बखतमा स्वाट्ट त्यो सुगा हातमा बस्यो ।
|
S72 |
 तकथ्यो त कागलोपात लेखेको ।
He looked at it and saw there was a message.
हेर्थ्यो त पत्र लेखेको ।
|
S73 |
 “ए रनि राउत तु, भण्या चाइन्या, कोटमा छै । तर घरबटा भणेपछि यो स्वास्निको चाइन्या चलन ठिक् छैन ।”
“O Rani Raut, you are at the royal palace. But at home your wife’s behavior is not good.”
“ए रनि रावत, तँ, भन्यो, राजाका दरवारमा छस् । तर, घरबाट भनेपछि यो [तेरी] पत्नीको चालचरित्र ठीक छैन ।”
|
S74 |
 भणेर चाइन्या त्यो कागलोपातमा लेख्या त्यो तक्न्या चोटमा त रनि राउतलाई चाइन्या महाराजा जउँ हाल्या चाइन्या बौर होइयो, मुखबटा चार कुल्ल्याँ रगत खितिदियो रीसले ।
The moment he read it, Rani Raut’s spirit left him. He spat four mouthfuls of blood, in fury. [drum]
भनेर (चाहिने) त्यस पत्रमा लेखेको हेर्नासाथ त्यस रनि राउतलाई ज्यान गएको (चाहिने) भ्रम भयो । मुखबाट चार कुल्लाँ रगत फालिदियो , रिसले। [हुड्कोवादन]
|
S75 |
 तर तेसोइ चाइन्या आब बासो भयो ।
It was evening.
तर, त्यसै अब (चाहिने) अब बेलुका भयो ।
|
S76 |
 तर आब आफ्नाआफ्ना डेरामा सबै सद्दिमसद्दि चाइन्या आफ्नाआफ्ना चाइन्या डेरामा गया । रनि राउत पनि आफ्ना डेरामा गयो ।
All the retainers went to their lodgings. Rani Raut went to his lodging.
तर, अब आफ्ना डेरामा सरसहयोगी चाहिने सबै आआफ्ना डेरामा गए । रनि राउत पनि आफ्ना डेरामा गयो ।
|
S77 |
At night, sleep didn’t come.
रातमा निद्रा परेन ।
|
S78 |
 रातमा के नीन हुन्थ्यो घरको त्यस्तो कुरा सुण्याँ हुनाले, रातमा नीन भईन ।
How could he sleep, after getting such news of home? All night he was sleepless.
रातमा के निद्रा पर्थ्यो, घरको त्यस्तो कुरा सुनेर, रातमा निद्रा परेन ।
|
S79 |
 रातभरि बिरातभरि बासो गरि बस्यो ।
He stayed awake until dawn.
रातभरि पूरा रातभरि जाग्राम गरेर बस्यो ।
|
S80 |
 भोल बियान भयो, गाइका बन्धन फुक्या, दुलैचा कचहरि बसि, थडिबडिको जागो भयो, पञ्चस्थान कुलिमुलि, हरद्वार घाँटका, बिणा उगड्या झुलुक, घाम लाग्यो टुलुक, ओस फाटीगै, तिर्मिर्या घाम लाग्यो ।
In the morning, the cows were released from their tethers, the royal court met, the kinsmen awoke, all bathed, the temple doors were opened, the sun rose, the dew dispersed, the sun shone.
भोलिपल्ट उज्यालो भयो, गाईका बन्धन फुके, राजाको सभा बस्यो, इष्टमित्रको जागा भयो, पञ्चस्थानमा चलमल भयो, मन्दिरका घण्टका द्वार खुले, झुलुक्क घाम लाग्यो, टुलुक्क शीत खस्यो, तिर्मिरे घाम लाग्यो,
|
S81 |
 राजाको पनि चाइन्या सिलिङ्ङि चौतरामा चाइन्या सवारि भयो ।
The king went to Silinggi Cautara.
राजाको पनि (चाहिने) सिलिङ्गी चौतारोमा (चाहिने) सवारी भयो ।
|
S82 |
 सवारि हुन्या बखतमा याँउठै है आब रनि राउत पनि गयो ।
When the king went, Rani Raut also went. [drum]
सवारी हुने बखतमा यताबाट अब रनि राउत पनि गयो ।
|
S83 |
 रनि राउतले चाइन्या महाराज, ढोगसलाम अन्न्या बखतमा तर और दिनमा और चेहराथ्यो, रनि राउतको उस दिनमा अलि मन्दो भयाको,
When Rani Raut saluted the king, sire — on other days his aspect was different, but today Rani Raut’s face was dark.
रनि राउतले (चाहिने) महाराज, ढोगसलाम गर्ने बखतमा तर, अरू दिनमा भिन्न चेहरा हुन्थ्यो, रनि राउतको त्यस दिनमा केही मलिन भएको,
|
S84 |
 त राजाले भण्यो कि, “ए रनि राउत, आज त तेरो मुख मन्दो छ त किन हो ?”
The King said, “Rani Raut, today your face is dark, why is it?”
त राजाले भन्यो कि, “रनि राउत, आज त तेरो मुख मलिन छ त किन हो ?”
|
S85 |
 भणेर भण्ण्या बखतमा दा ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउत राजा गुरियाँ चन्नसित महाराज, सगुन आब कै भाँति कसो विचाल्न पसियान्छ…।
Then, sire, [declaimed:] how did Rani Raut consult King Gurgyani Cand, sire…
भनेर भन्ने बखतमा लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउत राजा गरुडज्ञानी चन्दसित महाराज, शकुन अब कुन भाँति कसो हेर्न थालिहाल्छ…।
|
S86 |
 [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो, अ ... अ
[drum] Ya ho!
[हुड्कोवादन र सहगायन] या हो,
|
S87 |
 हँ अ बेलिकी रोहिणि रात राजा, सपनो रे होइ गै छ
“Last night, King, I had a dream.
म हिजोको मध्य रातमा राजा, सपना र भइगएछ
|
S88 |
 कठै, सो रे सपन बिचारी हाम दिय
Tell us the meaning of the dream.
कठै, त्यो र सपनाको फल हामीलाई भन्नुहोस्
|
S89 |
 ओ ह पाणै करी धुरि रे टुटी राज, कै भड रे पिडाउँछ रे
If the attic roof-beam is broken, King, who is harmed?
बुइँगलको धुरी र भाँचिए राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे
|
S90 |
 गोठकी भरानि टुटी राज हो कै भड रे पिडाउँछ रे
If the main post of the cowshed is broken, King, who is harmed?
गोठको जुवा भाँचिए राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे
|
S91 |
 साइब, ह बाउलीका बाउ डण्ण टुट्या राजा, कै भड रे पिडाउँछ रे
If the left bracelent [MG note “left arm-rest (of the throne)”] is broken, King, who is harmed?
साहेब, हातका बाला भाँचिए, राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे
|
S92 |
 हँ कठै, देउल मङराउँ रे ढल्या राजा, कै भड रे पिडाउँछ रे
If the temple fount is broken, King, who is harmed?
कठै, देवल जलाशय भत्के राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे
|
S93 |
 साइब, हो बड न पिपल रे ढल्या राजा, कै भड रे पिडाउँछ रे
If the auspicious bar and pipal trees fall, King, who is harmed? [drum]
साहेब, वर र पिपल ढले राजा, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ रे
|
S94 |
 हँ कठै, ततिकोईत त सपन होइगै छ
Such was the dream.
कठै, त्यति त सपना भइगएछ
|
S95 |
 साइब, ह सो रे सपन बिचारिदिय हो…।। [हुड्कोवादन]
Sire, tell us the import of this dream.”
साहेब, त्यो र सपनाको फल भनिदिनुहोस् हो…।। [हुड्कोवादन]
|
S96 |
 ओ महाराज, “बेलिकी रोहिणि रात, राजा, सपन भैछ,
O, sire, “Last night at midnight, King, I had a dream.
ओ महाराज, “हिजोको मध्यरातमा, राजा, सपना भयो,
|
S97 |
 सपन विचारीहामदिय, भण्यो महाराज,
Tell us the meaning of the dream, he said, sire.
महाराज, सपनाको फल हामीलाई बताइदिनुहोस्,
|
S98 |
 पाण करि धुरि भागी, भण्यो महाराज, कै भड पिडाउँछ, भण्यो महाराज, गोठकी भराइनि टुटी, भण्यो महाराज, कै भड पिडाउँछ,
The roof-beam of the attic broke, he said, sire — who is harmed? he asked, sire. The main post of the cowshed broke, he said, sire — who is harmed? he asked, sire.
भन्यो महाराज, बुइँगलको धुरी भाँचियो, भन्यो महाराज, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ, भन्यो महाराज, गोठको जुवा भाँचियो, भन्यो महाराज, कुन व्यक्तिलाई पिर्छ,
|
S99 |
 बाउलिका बाउ डण्ण टुट्या, भण्यो महाराज, कै भड पिडाउँछ, भण्यो महाराज,
The left bracelet broke, he said, sire — who is harmed? he asked, sire.
हातका बाला भाँचिए, भन्यो महाराज, कसलाई पो पिर्छ, भन्यो महाराज,
|
S100 |
 देउल मङराउँ ढल्या कै भड पिडाउँछ, बड न पिपल ढल्या कै भड पिडाउँछ,
The temple fount collapsed, who is harmed? The sacred bar and pipal fell, who is harmed?
देवलजलाशय भत्के कुन व्यक्तिलाई पिर्छ र वरपिपल ढले कुन व्यक्तिलाई पिर्छ,
|
S101 |
 तर ततिको सपन भैछ रे सो सपन बिचारि हामलाइ दिय ।”
I had such a dream; tell us the meaning of the dream.”
तर, त्यस्तो सपना भयो र त्यो सपनाको फल हामीलाई भनिदिनुहोस् ।”
|
S102 |
 भणेर चाइन्या रनि राउतले भण्ण्या बखतमा त्यसै बखतमा राजा बोल्या रे क्या भण्णाहान् कि,
Rani Raut spoke thus; the king answered and said,
भनेर (चाहिने) रनि राउतले भन्ने बखतमा त्यसै बखतमा राजा बोले रे के भन्दछन् कि,
|
S103 |
 “ए रनि राउत, भण्यो महाराज, बाउलिको चाइन्या बाउ डण्ण टुट्यो कोखमा चाइन्या बालालाइ पिडाउँछ,
“O, Rani Raut, he answered, sire, if the left bracelet breaks, the babe in arms is harmed,
“ए रनि राउत, भन्यो महाराज, हातको (चाहिने) बाला भाँचिए काखको (चाहिने) बालकलाई पिर्छ,
|
S104 |
 गोठको चाइन्या भरानी टुट्यो बल्ललाइ पिडाउँछ,
if the main post of the cowshed breaks, the bullock is harmed,
गोठको (चाहिने) जुवा भाँचिए गोरुलाई पिर्छ,
|
S105 |
 पाणको चाइन्या धुरि टुट्यो पुरिखलाइ चाइन्या पिडाउँछ, घरका पुरिखलाइ पिडाउँछ,
if the attic roof-beam breaks, the householder is harmed,
बुइँगलको (चाहिने) धुरी भाँचिए घरपतिलाई पिर्छ, घरका पुरुषलाई पिर्छ,
|
S106 |
 देउल मङराउँ ढल्या जोगिलाइ पिडाइयो,
if the temple fount collapses, the ascetic is harmed,
देवल जलाशय भत्किए जोगीलाई पिर्छ,
|
S107 |
 बड पिपल ढल्या भण्यापछि हामि राजालाइ पिडाउँछ ।
if the bar and pipal fall, we, the King, are harmed,
वरपिपल ढले भनेपछि हामी राजालाई पिर्छ ।
|
S108 |
Such is the the portent,”
तर, त्यत्तिकै शकुन हो ।”
|
S109 |
 भणेर भण्ण्या बखतमा रनि राउत बोल्यो रे क्या भण्ण छ कि,
he said. Then Rani Raut spoke and said,
भनेर भन्ने बखतमा रनि राउत बोल्यो र भन्छ कि,
|
S110 |
 “ओ राजाउ, भण्यो महाराज, मलाइ दुइचार दिनको चाइन्या बिदा दिय, हँ बिदा दिय ।”
“O, King, he said, sire, give me a few days’ leave, give me leave.” [drum]
“ओ राजा, भन्यो महाराज, मलाई दुईचार दिनको बिदा दिनुहोस्, हँ, बिदा दिनुहोस् ।”
|
S111 |
 [हुड्कोवादन] भणेर भण्ण्या बखतमा त्यसै बखतमा राजाले भण्यो कि, “ए बुवा रनिराउत, तुलाइ बार बर्ष चाइन्या मेरा कोटमा होइय्या, मेरि चाकर गर्नमा ।
The king replied, “O Rani Raut, my boy, for twelve years you have been in the palace in my service.
[हुड्कोवादन] भनेर भन्ने बखतमा त्यसै बखतमा राजाले भन्यो कि, “ए बाबु रनि राउत, तँलाई बाह्र वर्षमेरो दरवारमा भइहाले मेरो सेवा गर्नमा ।
|
S112 |
 तुलाइ दुइचार दिनकी बिदा नइँ कि तुलाइ दुइचार बर्षोको चाइन्या बिदा भयो, जा ।”
For you it is not a few days’ leave but a few years’, go!”
तँलाई दुईचार दिनको बिदा होइन कि तँलाई दुईचार वर्षको बिदा भयो, जा ।”
|
S113 |
 भणिकन राजाबटा चाइन्या बिदा चाइन्या मागिहाल्यो रनि राउतले ।
Thus Rani Raut requested leave of the King.
भनेर राजाबाट (चाहिने) बिदा (चाहिने) मागिहाल्यो रनि राउतले ।
|
S114 |
 माग्न्या बखतमा आफ्नो चाइन्या लटिपटि चाइन्या महाराज, सब कुरा तन बाद्यो, तैले तन्दुरस गर्यो, घोडामा राख्यो रे ताँबटि चाइन्या महाराज, गररररर चड्यो घोडामा रे चाइने रनि राउत आफ्ना घरमा पुगिग्यो । [हुड्कोवादन]
Having requested leave, he put his affairs, sire, in order, tied up his belongings and put them on his horse, sire, and rode briskly away. Rani Raut reached home. [drum]
माग्ने बखतमा आफ्नो (चाहिने) सरसामान (चाहिने) महाराज, सब कुरा त्यसले बाँध्यो, त्यसले ठीकठाक गर्यो, घोडामा राख्यो र त्यहाँबाट महाराज, गररररर, चढ्यो घोडामा र रनि राउत आफ्ना घरमा पुगिगयो ।
|
S115 |
 घरमा पुग्न्या बखतमा, घरमा पुग्न्या बखतमा आब रानि भीमशिलालाई भितरबटा चाइन्या झगडि झङ्करुवा चाइन्या राख्याथ्यो, जो घरमा कामधन्ना अल्ला भण्णाखि उइ भितरमा राखिराइथ्यो ।
When he reached home — Queen Bhimashila had kept Jhagadi Janggaruwa — the one who had been assigned to do the housework — inside.
घरमा पुग्ने बखतमा, घरमा पुग्ने बखतमा अब रानी भीमशिलालाई भित्रबाट (चाहिने) झगडी झङ्करुवा (चाहिने) राखेको थियो, जो, घरमा कामधन्दा गर्ला, भन्नलाई त्यसलाई भित्र राखिराखेको थियो ।
|
S116 |
 आब बाइरबटा रनि राउत पुगन्छ भण्णा जसा आब उइलाइ महाराज, अतास पडिगै ।
When she heard noise outside, as if Rani Raut was arriving, sire, she was terrified.
अब बाहिरबाट, रनि राउत आइपुग्छ, भन्नेजस्तो [बखतमा] अब उसलाई महाराज, अतास परिगयो ।
|
S117 |
 तर आब तै झगडि झङ्करुवालाइ भितरैमा डूरामा लुकाइदियो ।
She hid Jhagadi Jhangkaruwa inside, in the grain storage basket.
तर, अब त्यस झगडी झङ्करुवालाई भित्रै भकारीमा लुकाइदियो ।
|
S118 |
 उइलाइ डूरा हाल्दियो, आफु चाइन्या बाइर आइ । [हुड्कोवादन]
She put him in the granary and came out. [drums]
उसलाई भकारीमा हालिदियो, आफू (चाहिने) बाहिर आई । [हुड्कोवादन]
|
S119 |
 बाइर आउन्या बखतमा रनि राउतले भण्यो कि, “अरे मलाइ पानि दिय, हँ पानि दिय !”
When she came out, Rani Raut said, “Hey, give me water, give me water!”
बाहिर आउने बखतमा रनि रावतले भन्यो कि, “अरे, मलाई पानी देउ, हँ, पानी देऊ ।”
|
S120 |
 पानि दिय भण्ण्या बखतमा तैको सातो खुसियो ।
When he asked for water, she lost her nerve.
पानी देऊ भन्ने बखतमा त्यसको सातो खुस्कियो ।
|
S121 |
 झट्ट पाडी भितरमा गै रे त्यो चाही छाँच छाँचका पारो जाइलागि, त्यैको सोसा खुसियो,
Hastily she went inside and went to the buttermilk pot — she lost her head,
झट्ट गरेर भित्र गई र त्यो मोहीको भाँडो जाइलागी, त्यसको होस खुस्कियो,
|
S122 |
 होस बन्द होइगै । छाँचको चाइन्या पारोमा भरि पानि दी ।
her mind ceased to function. She filled up a vessel from the buttermilk pot and gave it to him.
होस बन्द भइगयो । मोहीको भाँडोबाट भरेर पानी दिई ।
|
S123 |
 पाउसाउ चालेर मुखमा दिन्या बखतमा वाँत छाँच धेक्कीयो ।
When he was washing his feet and his face he saw that it was buttermilk.
खुट्टासुट्टा मुख धुने बखतमा त्यहाँ त मोही देखियो ।
|
S124 |
 “यो क्या छ मलाइ त छाँच ब दिया तिमिले ?”
“What’s this? You’ve given me buttermilk!”
“यो के हो, मलाई त मोही पो दियौ तिमीले ?”
|
S125 |
 ताँपछि भितरमा आँजि गै त फिरि चाइन्या म लेइ त्यो ।
After that she went back inside and brought out honey.
त्यसपछि भित्र फेरि गई त फेरि (चाहिने) मह ल्याई त्यसले ।
|
S126 |
 म को गागरो चाइन्या राख्याथ्यो, लङ्रामा राख्याथ्यो रे स्वाट्ट तै गागरा उचाइलेइ । आब पाउ पखालेर चाखन्थ्यो त गुलियो लाग्यो मुखलाइ ।
She had kept a pot of honey in a row of pots, and she quickly picked it up and brought it. When he had washed his feet he tasted it and it was sweet.
महको गाग्रो (चाहिने) राखेको थियो । लहरमा राखेको थियो र स्वाट्ट त्यो गाग्रो उठाइल्याई । अब खुट्टा धोएर चाख्थ्यो त गुलियो लाग्यो मुखमा ।
|
S127 |
 “अ ला, यो क् छ ? यो त्रियाचरित्राँय क्या छ ?”
“What’s this? What kind of woman’s wile is this?”
“अरे, यो के स्त्रीको चरित्र चाहिँ के हो ?”
|
S128 |
 भणेर रनि राउतले भण्ण्या बखतमा, तर रनि राउतकि इजाले भण्यो कि, “ए ब्वारि, के हो, सुचिजा, सम्जिजा, चाइन्या पानि दिनीनी । पानिको तिर्खामा चाइन्या पानि खानुपर्छ, दिनीनी पानि ।”
When Rani Raut said this, his mother said, “O daughter-in-law, use your head! Think a bit! You didn’t give him water! When someone is thirsty he must drink water! You didn’t give him water!”
भनेर रनि राउतले भन्ने बखतमा, तर, रनि राउतकी आमाले भन्यो कि, “ए बुहारी, के हो, सोचिहाल्, सम्झिहाल्, (चाहिने) पानी दिँदिनस् । पानीको तिर्खामा (चाहिने) पानी खानुपर्छ, दिँदिनस् पानी ।”
|
S129 |
 भण्यो त आब तेइकि स्वाहानि क्या भण्णिभै कि, “म त चाइन्या, ‘गुलिया जुङा रे चुकिलि खाप, होलि’ भणेर ब दिया हो ब भन्छ, अतास्सीबर काँ दिया हूँ रे !”
she said, and his wife answered, “I gave him these things so he would have a sweet moustache and a sour mouth; who says I lost my nerve!”
भन्यो त अब त्यसकी पत्नी के भन्दिभई कि, “म त (चाहिने) गुलियो जुँघा र अमिलो मुख होला भनेर पो दिएको पो हो मैले त, अतालिएर कहाँ दिएकी हुँ र !”
|
S130 |
 भण्ण्या कुरा लायो रे वाँपछि पानि दियो । तैले पाउसाउ छालिकन आब आफ्ना चाइन्या घरका बलेणी चाकमा चाइन्या रतन कामलो लगाइकन चाइन्या बस्यो
After that she gave him water. He washed his feet and spread a red carpet and sat on the roof-terrace of his house.
भन्ने कुरा गर्यो र त्यसपछि पानी दियो । त्यसले खुट्टासुट्टा धोएर अब आफ्ना (चाहिने) घरका हावादार अटालीमा (चाहिने) रातो पाखी ओछ्याएर (चाहिने) बस्यो अब ।
|
S131 |
 बसन्थ्यो त एकदम पाखामा चाइन्या याँमाथि पाखामा डीठ पडि गै तैकि ।
He was sitting there when suddenly his gaze fell on the eaves.
बस्थ्यो त अचानक छानामा (चाहिने) त्यहाँमाथि छानामा दृष्टि परिगयो त्यसको ।
|
S132 |
 तर रङ्ङ भर्यो गुलेलोइ रे कुर्कुट्टि पाट फनन, ताइँना टाङ्या धेक्यो तैले आब।
A colored pellet-bow and a snare of animal hair were hanging there. He saw them hanging there. [drum]
तर, रङ्ग लगाइएको गुलेली र वन्यजन्तुका रौँका धागोको सिकारी अस्त्र टाँगिहाल्यो । त्यसले अब त्यसमा टाँगेको देख्यो त्यसले ।
|
S133 |
 [हुड्कोवादन] तसोइ महाराज, धेकिहाल्थ्यो । धेक्न्या बखतमि त दा ततनी बखतमि त महाराज, त्यो रनि राउत आफनि रानि भीमशिलासित महाराज, लोटि बिन्ति ठोकि जवाफ महाराज, दा आब कै भाँति दिन पसियान्छ…।
Then, sire, when he saw that, sire, [declaimed:] what kind of polite requests and clear answers did Rani Raut and Queen Bhimshila exchange…
त्यस्तै महाराज, देखिहालेथ्यो । देख्ने बखतमा त लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, त्यो रनि राउत आफ्नी रानी भीमशिलासित महाराज, नम्र बिन्ती स्पष्ट जवाफ महाराज, लौ, अब कुन भाँति दिन थालिहाल्छ है…। [हुड्कोवादन र सहगायन]
|
S134 |
 रङ्ङ भर्यो गुलेलो कैकि लागी लीछै हो मेरी रानी भीमशिला
For whom do you keep the colored pellet-bow, my Queen Bhimashila?
रङ्ग लगाएको गुलेली कसका लागि राखिछस् हो, मेरी रानी भीमशिला
|
S135 |
 ओ रङ्ङ भर्यो गुलेलो कैकि लागी लीछै हो मेरी रानी भीमशिला
For whom do you keep the colored pellet-bow, my Queen Bhimashila?
रङ्ग लगाएको गुलेली कसका लागि राखिछस् हो, मेरी रानी भीमशिला
|
S136 |
 अँ हो, कुरुकुट्टी पाट फण्णा तुइले कैकि भणी लीछै हो, मेरी रानी भीमशिला
For whom do you keep the snare of animal-hair, my Queen Bhimashila? [drum]
अँ हो, जन्तुकेशका धागोको हतियार तैँले कसका लागि राखिछस् हो, मेरी रानी भीमशिला
|
S137 |
 — रङ्ङ भर्यो गुलेलो तमै लागी लीथ्या हो, मेरा रनी राउत रे
— For you I kept the colored slingshot, my Rani Raut.
— रङ्ग लगाएको गुलेली तपाईँकै लागि राखेथेँ हो, मेरा रनि राउत रे
|
S138 |
 अँ ओ हो कुर्कुट्टी पाट फण्णा तै केकी भणि लिछै हो, मेरी रानी मिमशिला
For you I kept the animal-hair snare, my Rani Raut.
ओ, जन्तुकेशका धागोको हतियार मैले तपाईँकै लागि राखेथेँ हो, मेरा रनि रावत रे
|
S139 |
 अँ ओ हो, कुर्कुट्टी पाट फण्णा मैँले तमैँ लागि लीथ्या हो, मेरा रनी राउत रे…।।” [हुड्कोवादन]
For you I kept the snare of animal-hair, my Rani Raut.” [drum]
ओ, जन्तुकेशका धागोको हतियार मैले तपाईँकै लागि राखेथेँ हो, मेरा रनि रावत रे…।। [हुड्कोवादन]
|
S140 |
 ओ महाराज, ततनी बखतमि रनि राउत भन्छ कि,
O, sire, at that Rani Raut said:
ओ महाराज, त्यस बखतमा त रनि राउत भन्छ कि,
|
S141 |
 “रङ्ङ भर्यो गुलेलो, भण्यो महाराज, कैकि लागि लीथ्या, मेरि रानि रमला हँ, मेरि रानि रमला,
“For whom do you keep the colored pellet-bow, he said, sire, my Queen Ramala [MG note: error for Bhimashila]?
“रङ्ग लगाएको गुलेली, भन्यो महाराज, कसका लागि राखिथ्यौ, मेरी रानी रमला, हँ, मेरी रानी रमला,
|
S142 |
 कुर्कुट्टि पाट फण्णा तम्ले कैकि लागि लीथ्या मेरि रानि रमला,”
For whom, he said, sire, do you keep the snare of animal hair, my Queen Ramala [Bhimashila]?”
वन्यजन्तुको केशका धागाको हतियारविशेष तिमीले कसका लागि राखिथ्यौ मेरी रानी रमला !”
|
S143 |
 भणेर भण्ण्या बखतमा आब रानि रमला क्या भन्छे कि,
When he asked, what did Queen Ramala [Bhimashila] say…
भनेर भन्ने बखतमा अब रानी रमला के भन्छे कि,
|
S144 |
 “रङ्ङ भर्यो गुलेलो तमैँ लागि लीथ्या मेरा रनि राउतौ, कुर्कुट्टि पाट फण्णा तमैँ लागि लीथ्या मेरा रनि राउतौ ।
“I kept the colored bow for you, my Rani Raut. I kept the snare animal hair for you, my Rani Raut.
रङ्ग लगाएको गुलेली तपाईँकै लागि राखेथेँ मेरा रनि राउत, वन्यजन्तुको केशका धागोको हतियार तपाईँकै लागि राखेथेँ मेरा रनि राउत †
|
S145 |
 तर तम रङ्ङ भर्यो गुलेलो, कुर्कुट्टि पाट फण्णा तम खेलन्थ्या रे तमरा कन्ना चाकमि झलकिरन्ना, तर त्यो सोराइ कटाई निमित्तबटा मइँले लिया ब हुँ” भण्यो रे चित्त बुजाहाल्यो । [हुड्कोवादन]
I kept your colored pellet-bow and the snare thinking that you used to enjoy them, and that they would brighten the balcony where you used to sit — I kept them for this memory,” she said, and reassured him. [drums]
तर, तपाईँ रङ्ग लगाएको गुलेली वन्यजन्तुको केशका धागाको हतियार तपाईँ खेल्नुहुन्थ्यो र तपाईँका बस्ने अटालीमा टल्किरहलान्, तर, त्यो सम्झना गर्नका निम्ति मैले राखेकी हुँ ।” भन्यो र चित्त बुझाइहाल्यो ।
|
S146 |
 चित्त बुजाउन्या बखतमा तर आब चाइन्या खाना भयो, तन्दुरुस्स गरेर ।
She reassured him, and now all was ready and the food was cooked.
चित्त बुझाउने बखतमा तर, अब (चाहिने) खाना पाक्यो, तन्दुरुस्त गरेर ।
|
S147 |
 खानासाना भयो रे खाउँ भण्ण्या बखतमा आब जै डूरामा चाइन्या त्यो लधरन्थ्यो त्यो डूरो डरले — धेक्या? — भितरमा डूरा हालिपसेको त्यो झगडि झङ्करुवा, आब त्यो डूरो कामन्लाग्यो ।
The meal was ready, and when he was about to eat, the grain-storage basket he was leaning on shook from fear — do you understand? — Jhagadi Jhangkaruwa had been put inside, and the basket began to tremble.
खानेकुरा तयार भयो र, अब खाऊँ, भन्ने बखतमा अब जुन भकारीमा त्यो अडेस लाउँथ्यो त्यो भकारी डरले — देख्नुभयो — भित्र भकारीमा पसेको झगडी झङ्करुवा थियो र, अब त्यो भकारी काम्न लाग्यो ।
|
S148 |
 “अला, भण्यो, यो डूरो कामन्लाग्यो, यो क्या अचम्मकि बात भै ?”
“Hey, this storage basket has begun to tremble, what kind of miracle is this?”
“अरे, भन्यो, यो भकारी काम्न लाग्यो, यो के अचम्भको कुरा भयो ?”
|
S149 |
 “हा, आज तम् बार बर्षा चाइन्या घर आया रे घरदेउ खुसि भया हो रे तब काम्या हो यो भण्यो ।”
“Today you came home after twelve years; the house-god is happy and that’s why the storage-basket is trembling [sign of possession by a god or spirit].”
“आ, आज तपाईँ बाह्र वर्षमा घरमा आउनु भयो र घरदेवता खुसी भएको हो र तब कामेको हो भकारी ।”
|
S150 |
 आब त्यस्को चाइन्या सातो खुसियो, चाइन्या पेसाब छुटिग्या तेइलाइ, हेर पानि आयो आब ।
Now he [Jhagadi Jhangkaruwa] lost his nerve; he urinated, and it came out [from under the storage basket].
अब त्यसको (चाहिने) सातो खुस्कियो, (चाहिने) पेसाब छुटिगयो त्यसलाई, पानी आयो अब ।
|
S151 |
 “अ ला, यो पानि काँ आयो यस्तो ?”
“Why, where did this water come from?”
“अरे, यो पानी कहाँबाट आयो ?”
|
S152 |
 “उबा देशमा चाइन्या देउ बर्स्या हो रे, त्यो खोला पैरा जमा पड्या रे, जलथल भया हो रे त्यो निसानि काँई रै हो रे तब आई हो ।”
“The water-god has been raining in the country upstream; there was a landslide in the river and a lake formed; this may be a sign which has appeared.”
“उँभो देशमा जलदेउता बर्सेको हो र, त्यो खोलामा पहिरो परेको हो र, जलथल भएको हो र, त्यो चिनो केही बचेको होला र तब आएको हो ।”
|
S153 |
 “अच्छा, यो पनि त ठीकै हो ।” भन्योरे आब खाना चाइन्या पसिग्यो आब ।
“Good, that is all right too.” And he started to eat.
“ठीक, यो पनि ठीकै हो ।” अब खान थाल्यो ।
|
S154 |
 खान्या जम्मा तीन जना थ्या, तर रानि रमलाले चार हिस्सा चाइन्या लायो ।
They were three to eat, but Queen Ramala [Bhimashila] set out four portions.
खाने जम्मा तीन जना थिए, तर, रानी रमलाले चार भाग (चाहिने) लगायो ।
|
S155 |
 चार हिस्सा लायो रे आब चाइन्या पैल्ला रनि राउतले खायो ।
She set out four portions and now Rani Raut ate first.
चार भाग लगायो र अब (चाहिने) पहिला रनि राउतले खायो ।
|
S156 |
 रनि राउतले भण्यो कि, “अला, खान्या त हाम तीनै जना छौँ, तर यो चार हिस्सा कस्को हो ?”
Rani Raut said, “Why, we are three to eat, whose are the four portions?”
रनि राउतले भन्यो कि, “अरे, खाने त हामी तीने जना छौँ, तर, यो चार भाग कसको हो ?”
|
S157 |
 भण्यो त, “काँ चार हिस्सा कस्को हो, कोइ मान्स्या आउन्या माग्न्या जो चाइन्या सबै आउनाहान् त रनि राउत घर आया भणि कोइ मान्स्या आउन्ना, उनैँकिलाइ राख्या हो ।”
She said, “Why say whose are the four portions? A companion might come along asking for food, or someone might come because Rani Raut has come home — I kept food for them.”
भन्यो त, “कहाँ चार भाग कसको हो ? कुनै मान्छे आउने, माग्ने जो (चाहिने) साथमा आउँछन् त, ‘रनि राउत घरमा आए’, भनेर कुनै मान्छे आउलान् उनकै लागि राखेको हो ।”
|
S158 |
“Good, that’s all right too.”
“लौ, त्यो पनि त ठीक छ ।”
|
S159 |
 खानासाना खायो रे आब उ भण्ण लाग्यो, “लौ कोपरा दिय म, हात धूँछु म यैँ खी ।”
He ate and drank, and then he said, “All right, bring a chamber-pot, I’ll wash my hands here.”
खानापिना खायो र अब ऊ भन्न लाग्यो, “लौ, कोपरा देऊ, हात धुँछु म यहीँ ।”
|
S160 |
 “ओ हो, भण्यो, याँ हाम्ले चाइन्या गोरा चाइन्या हाम्ले बर्त लिया छौँ, गोरी ब्याउ छौँ हाम् सबै ।
“Oh, we observe the fast of Shiva-Parvati, we are all observing the fast of Shiva-Parvati.
“अहो, भन्यो, यहाँ हामीले (चाहिने) गौराको ब्रत लिएका छौँ, गौराको उपासनामा छौँ हामी सबै ।
|
S161 |
 तमीले यैँखी जुठो अरिदिन्छौ । त कुल्ल्याँ त बाइर खितनुपड्यो ।”
Would you soil this place? You should wash out your mouth outside.”
तपाईँ यहीँ जुठो गरिदिनुहुन्छ ? कुल्लाँ त बाहिर फाल्नुपर्यो ।”
|
S162 |
 भणेर कोपरामा हात धोएर कुल्ल्याँ बाइर खितु भण्ण्या बखतमा त्यो अहारा पटक्क समायो रे स्वाट्ट तै डूरामा राखिहाल्यो, झगडि झङ्करुवालाइ ।
As he was thinking to wash his hands in the chamber-pot and to wash out his mouth outside, she took the (extra) food and put it straight into the storage-basket for Jhagadi Jhangkaruwa.
भनेर कोपरामा हात धोएर, कुल्ला बाहिर फालूँ, भन्ने बखतमा त्यो खाना लुसुक्क समायो र स्वाट्ट त्यस भकारीमा राखिदियो झगडी झङ्करुवाको लागि ।
|
S163 |
 आब रनि राउतले भण्यो कि, “यो जो खान्थ्यो थडिबडिको चेलो, मेरा कूमसरिको मान्स्या आयो भणेपछि मेरा समाजमा खान्थ्यो, और क्वै मान्स्या थ्या भणेपछि त बाइर खान्थ्या , तर यो डूरा पसिखान्या के रै छ ?”
Now Rani Raut said, “whoever this dinner guest may be, if it were an equal, he would eat in my company; anyone else would eat outside. What is this business of eating in the storage-basket ?”
अब रनि राउतले भन्यो कि, “यो जो खान्थ्यो बन्धुबान्धवको छोरा, मेरा कुहिनासमानको व्यक्ति आयो भनेपछि मेरा सामु खान्थ्यो र कुनै मान्छे थियो भनेपछि त बाहिर खान्थ्यो । तर, यो भकारीमा पसेर खाने के रहेछ ?”
|
S164 |
 समायो रे तात्ती कौल समायो रे तै डूराइनि खण्यैदियो ।
He took some burning embers and dumped them into the storage-basket.
समायो र तातो भुङ्ग्रो समायो र त्यस भकारीमा खन्याइदियो ।
|
S165 |
 आब डूराइनि खण्यैसकेपछि वाँ त फड्या फड्या, होइगै आगले त वाँ ।
After he dumped them into the basket, the fire started to spread.
अब भकारीमा खन्याइसकेपछि त्यहाँ त, छटपटी छटपटी, भइगयो आगोले त ।
|
S166 |
 उतिन्ज्याँ रानि भीमशिलाले समायो रे, “आगो खान्या त पानि पनि खान्छ,” भण्यो रे स्वाट्ट ताइनो पानि खणेइँदियो ।
Immediately Queen Bhimashila grabbed [a water vessel]: “If it [i.e. the god responsible for the trembling] eats fire, it eats water as well,” she said and poured the water right in.
त्यसै बेला रानी भीमशिलाले समायो र, “आगो खाने पानी पनि खान्छ,” भन्यो र स्वाट्ट त्यसमा पानी खन्याइदियो ।
|
S167 |
 पानि खण्याउन्या बखतमा आब त्रियाचलित्रलाइ था पाहाल्यो ।
When she poured in the water, he [Rani Raut] understood the situation.
पानी खन्याउने बखतमा अब स्त्रीको चरित्र थाहा पाइहाल्यो ।
|
S168 |
 पटक्क त्यस्को चाइन्या डूरा तकेर त्यस्को जुणि समाउँथ्यो वाँ भन्या झगडि झङ्करुवा ।
He looked into the storage basket and grasped Jhagadi Jhangkaruwa by the topknot.
पटक्क त्यसको (चाहिने) भकारी हेरेर त्यसको टुपी समाउँथ्यो त्यहाँ तल झगडी झङ्करुवा ।
|
S169 |
 “तैलाइ चाइन्या आब काटु?” भण्ण्या बखतमा तर रानि भीमशिलाले उनरि इजाले के भण्यो कि,
When he said, “Shall I cut him in two?” his mother, Queen Bhimashila [Bairagishila], said:
“त्यसलाई (चाहिने) अब, काटूँ ?” भन्ने बखतमा, तर, रानी भीमशिलाले उनकी आमाले के भन्यो कि,
|
S170 |
 “ए रनि राउत, एउटा चाइन्या त्यो गमनाकि निम्तिबटा त्यस्को जाहान् तु न ले ।
“O Rani Raut, don’t take his life just for that skirt [MG note: gāwan [dict. gāman] ‘pleated skirt’ i.e. woman].
“ए रनि रावत, एक (चाहिने) त्यो अपराधका लागि त्यसको ज्यान न ले ।
|
S171 |
 तर एक मान्स्या तुलाइ चाइनोइँ छ । एकलो मान्स्या छै ।
You need someone, you are alone.
तर, एउटा मान्छे तँलाई चाहिने नै हो एक्लो व्यक्ति छस् ।
|
S172 |
 गाडिगुडि काम गरलो, बोजो भिल्को गरलो गाडमा चाइन्या खेत छन्, भैँसा छन्, तर एक जना तु चाइन्यै हो ।
He’ll do heavy work, he’ll carry loads, you have paddy-fields by the river, you have buffalos, you need someone.
भिक्ने राख्ने काम गर्ला, भारी बोक्ला, नदीतटमा (चाहिने) खेत छन्, भैँसी छन्, तर, एक जना त चाहिने नै हो र
|
S173 |
 तर, एक गमनाकि निम्ति तु त्यस्को ज्यान् न ले, मेरो भण्या माण् !”
Don’t take his life for one misdeed, heed my words!”
तर, एउटा अपराधका निम्ति तँ त्यसको ज्यान न ले, मेरो भनेको मान् !”
|
S174 |
 भण्ण्या कुरा चाइन्या xxx । तर रनि राउतले आफनी इजाको भण्या कुरा माणलियो [हुड्कोवादन]
she said. Rani Raut obeyed his mother’s words. [drum]
भन्ने कुरा त्यसले गरी । तर, रनि राउतले आफ्नी आमाको भनेको कुरा मान्यो र [हुड्कोवादन]
|
S175 |
 रे आब झगडि झङ्करुवालाइ त्यो स्वास्निलाई त्यसैलाइ त्याग गरिदियो ।
He renounced his wife and left her to Jhagadi Jhangkaruwa.
अब झगडी झङ्करुवालाई त्यो पत्नी त्याग गरिदियो ।
|
S176 |
 त्याग गर्यो रे आब त्यसै जो स्वास्नी तैलाइ त्याग अर्याथ्यो तसैकि बैनि थि ब्याउनि, ज्वान जवान भएकि ।
He renounced her. Now the wife he renounced had an unmarried sister who was young.
त्याग गर्यो र अब त्यही स्वास्नी जसलाई त्याग गरेको थियो त्यसकै बहिनी थिई अविवाहिता, उमेरले जवान भएकी ।
|
S177 |
 ज्वान जवान भएकि ब्याउनि थि त्यो अर्खाका चाइन्या त्यस्ले अर्काको गहनापात पैरिबर ब्या गर्न मात्तर बाँकि रयाको साइँपाटासमेत लाइसकेको त्यस्तो चाइन्या ढप पडिरैथ्यो ।
This young marriageable sister was already wearing ornaments given by her fiancé, the engagement presents had been brought, it only remained to perform the marriage. That was the situation.
त्यो अरूका गहना पहिरेर बिहे गर्नमात्र बाँकी रहेको साइपाटासमेत ल्याइसकेको त्यस्तो अवस्था परेको थियो,
|
S178 |
 तर आब भण्यो तैले कि, “आब म चाइन्या यस्का घरमा खालि बथैन । तर दोसरो ब्या गर्नज्याँसम्मलाइ म याँ बथैन ।
He said, “Now I won’t stay in her [i.e. his unfatithful wife’s] house, I won’t stay until I’ve made another marriage.
तर, अब भन्यो त्यसले कि, “अब म यसको घरमा बस्दिन । तर, अर्को बिहे गर्दासम्म म यहाँ बस्दिन ।
|
S179 |
 तर आब माइतमा जान्छु ।” भण्यो रे आब त्यो रनि राउत आफना माइतमा गयो ।
Now I will go to my in-laws’,” he said. Rani Raut went to his in-laws’.
तर, अब ससुराल जान्छु ।” भन्यो र अब त्यो रनि राउत आफ्नो ससुरालीमा गयो ।
|
S180 |
 माइतमा गयो ताँ ढोगसलाम चाइन्या, सोदापुछि, बातकुशल सबै कुरा भयो रे, आब भण्यो तैले, भण्यो कि, “मेरा त घरमा यस्तो यस्तो कुरा भयो । तर क्वै कन्न्या छ भण्यापछि मलाइ बनोबस गरिदिय ।”
After the salutations and polite conversation, he said, “This has happened in my house. If you have an unmarried girl, please arrange things for me.”
ढोगसलाम, सोधपुछ सबै भलाकुसारी भयो र अब भन्यो त्यसले, भन्यो कि, “मेरो त घरमा यस्तो कुरा भयो । तर, कुनै कन्या छ भनेपछि मलाई व्यवस्था गरिदिनुहोस् ।”
|
S181 |
 भणेर माइती घरमा भण्ण्या बखतमा माइतीले भण्यो कि, “तुलाइ दियको हुन्या चीजलाइ त तुइले चाइन्या अर्खालाइ त्याग गरिदी ? आँजि फिरि तु छोरि भन्छस् तु हामासित ?” भण्ण्या माइतिले पनि जवाफ गर्यो ।
When he said this, his in-laws said, “The one we gave you, you left to another. Now you tell us you want another daughter!” his in-laws replied.
भनेर ससुरालीका घरमा भन्ने बखतमा ससुरालीहरूले भने कि, “तँलाई दिएको भएको चीज तैँले अरूलाई त्याग गरिदिइस् । अझ फेरि तँ छोरी भन्छस् तँ हामीसित ।” भन्ने ससुरालीले पनि जवाफ गर्यो ।
|
S182 |
 आब आफनी सालिलाइ चाइन्या तकिरैथ्यो, निकेरि पाडि । तर यो कुरा भयैन आब भण्यो रे ताँ त घर आइग्यो । घर आइसक्यापछि त्यो चाइन्या जोगिका कुटिमा गयो ।
He was looking at his sister-in-law, but she didn’t return his gaze. “This will not suceed,” he thought, and he went home. From there he went to an ascetics’ hermitage.
अब आफ्नी सालीलाई हेरिरहेथ्यो । त्यसले राम्ररी गरेर हेरिन । तर, यो कुरा भएन भन्यो र त्यहाँबाट घरमा आइगयो । घरमा आइसकेपछि त्यो जोगीका कुटीमा गयो ।
|
S183 |
 जोगिका कुटिमा जाइकन द ततनी बखतमि त महाराज, जोगिको आबरन महाराज, रनि राउत दा कै भाँति कसो पैरन पसियान्छ…।
He went to the hermitage. And then, sire, in what manner, sire, did Rani Raut take the habit of an ascetic…
जोगीका कुटीमा गएर लौ, त्यस बखतमा त महाराज, जोगीको परिधान महाराज, रनि राउत लौ, अब कुन भाँति कसो लगाउन थालिहाल्छ…।
|
S184 |
 [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो, अ.अ.अ.
[drum] Ya ho!
[हुड्कोवादन र सहगायन] हँ या हो, अ.अ.अ.
|
S185 |
 हुँ वा हो एक झोलितम्बा दिया जोगी मेरा हो, एक झोलितम्बा
Give me a bag and a gourd, my jogi, a bag and gourd
एउटा झोली तुम्बा दिनू जोगी मेरा हो, एउटा झोली तुम्बा
|
S186 |
 हुँ वा हो एक कङ्कन दिया जोगी मेरा हो, एक कङ्कन
Give me a bangle, my jogi, a bangle
एउटा कङ्गन दिनू जोगी मेरा हो, एउटा कङ्गन
|
S187 |
 हुँ वा हो एक थल्लारो दिया जोगी मेरा हो, एक थल्लारो
Give me a pair of tongs, my jogi, a pair of tongs
एउटा चिम्टा दिनू जोगी मेरा हो, एउटा चिम्टा दिनू
|
S188 |
 हुँ वा हो एक डाङरो दिया जोगी मेरा हो, एक डाङरो
Give me a walking-stick, my jogi, a walking-stick
एउटा लठ्ठी दिनू जोगी मेरा हो, एउटा लठ्ठी दिनू
|
S189 |
 हुँ वा हो एक बभूत दिया जोगी मेरा हो, एक बभूत …।। [हुड्कोवादन]
Give me an ash-tika, my jogi, an ash-tika! [drum]
एउटा तिलक दिनू जोगी मेरा हो, एउटा तिलक दिनू…।। [हुड्कोवादन]
|
S190 |
 ओ महाराज, ततनी बखतमि त रनि राउत जोगिका कुटिमा जाइकन,
O, sire, Rani Raut went to the ascetics’ hermitage.
ओ महाराज, त्यस बखतमा त रनि राउत जोगीका कुटीमा गएर,
|
S191 |
 एक, भण्यो महाराज, झोलिकन्धा दिया, जोगी मेरा हो, एक् झोलिकन्धा, एक कङ्कन दिया जोगी मेरा हो, एक झोलिकन्धा,
“Give me, he said, sire, a bag and gourd, my jogi, a bag and gourd. Give me a bangle, my jogi, a bangle.
एक, भन्यो महाराज, झोली तुम्बा दिनू, जोगी मेरा हो, एक झोली तुम्बा, एउटा कङ्गन दिनू जोगी मेरा हो, एउटा भिर्ने झोला,
|
S192 |
 एक् थलारो दिया जोगी मेरा हो, एक् थलारो, एक, भण्यो महाराज, एक् कङ्कन दिया जोगी मेरा हो, एक् कङ्कन,
Give me a pair of tongs, my jogi, a pair of tongs, he said, sire. Give me a bangle, my jogi, a bangle. [drum]
एउटा चिम्टा दिनू, जोगी मेरा हो, एउटा चिम्टा, एउटा, भन्यो महाराज, एउटा कङ्गन दिनू जोगी मेरा हो, एउटा कङ्गन,
|
S193 |
 एक. बभूत दिया जोगी मेरा हो, एक बभूत ।” भण्यो रे महाराज, जोगिका कुटिमा जाइकन जोगिको आबरन चाइन्या सबै महाराज, पैरिहाल्यो ।
Give me an ash-tika, my jogi, an ash-tika!” he said, sire. He went to the jogi’s retreat and put on the complete habit, sire, of an ascetic.
एउटा तिलक दिनू जोगी मेरा हो, एउटा तलिक ।” भन्यो र महाराज, जोगीको कुटीमा गएर जोगीको परिधान सबै महाराज, लगाइहाल्यो ।
|
S194 |
 पैरन्या बखतमा जोगिको चाइन्या आबरन लीसक्यापछि आब चाइन्या त्यो पिर्थिबि सारा चाइन्या घुमन्लाग्यो ।
Having put on the habit, he began to wander all over the earth.
लगाउने बखतमा जोगीको परिधान लिइसकेपछि अब त्यो पृथ्वी सारा संसार घुम्न लाग्यो ।
|
S195 |
 घुम्तेघुम्तेमा छ मैनासम्मलाइ त्यो आसपासमा चाइन्या घुम्यो रे आँखडिमा चाइन्या आफ्नाइँ चाइन्या माइत न्वालिपाटमा चाइन्या बस्यो ।
He wandered for months back and forth, and in the end he stayed at his in-laws’ in Nwalipat.
घुम्दाघुम्दा छ महिनासम्म त्यो वरपर घुम्यो र आखिरमा आफ्नै ससुराली न्वालीपाटमा बस्यो ।
|
S196 |
 न्वालिपाटमा बस्यो र न्वालिपाटमा बस्न्या बखतमा आब न्वालिपाटमा पानि भर्नलाई त्यस्कि सालि पनि आइ ।
He stayed at Nwalipat, and while he was there his sister-in-law came to Nwalipat to fetch water.
न्वालीपाटमा बस्यो र न्वालीपाटमा बस्ने बखतमा अब न्वालीपाटमा पानी भर्नलाई त्यसकी साली पनि आई ।
|
S197 |
 सालि आउन्या बखतमा, तर, आब त्यो सालिले चाइन्या त्यो जोगिलाइ धेक्न्या, त्यो रनि राउतलाइ धेक्न्या बखतमा आब त्यो सालि के भन्छे कि,
His sister-in-law came and saw the ascetic. What did the sister-in-law say when she saw Rani Raut…
साली आउने बखतमा, तर, अब त्यो सालीले चाइन्या त्यो जोगीलाई देख्ने, त्यस रनि राउतलाई देख्ने बखतमा अब त्यो साली के भन्छे कि,
|
S198 |
 “अरे जोगि, भण्यो महाराज, तु कै देशको ह्वै तु, तेरि अनार थि, तेरी पनार थि । तेरि सक्कल मुक्कल चाइन्या मेरा भिइनेइजु जसि थि रनि राउतकि जसि थि । पख्दै पन जोगी, तु कै देशको ह्वै ?”
“O, jogi, she said, sire, what country are you from? Your face, your look. Your manner is like my brother-in-law’s, like Rani Raut’s. One moment, jogi, what country are you from?”
अरे जोगी, भन्यो महाराज, तँ कुन देशको होस् तँ, तेरो अनुहार थियो, तेरो आकृति थियो । तेरी छाटकाँट मेरा भिनाको जस्तो रनि राउतको जस्तो छ । पख् त जोगी, तँ कुन देशको होस् ?”
|
S199 |
 भण्ण्या बखतमा आब त्यो रनि राउत बोल्यो रे त्यो के भन्छ कि, “ए, भण्यो, मुलाइ, तेरो भिना त मै हूँ”
Rani Raut spoke and said, “Girl, I am your brother-in-law, I am your brother-in-law.”
भन्ने बखतमा अब त्यो रनि राउत बोल्यो र भन्छ कि, “ए, भन्यो, केटी, तेरो भिना त मै हुँ, म तेरो भिनाजु हुँ ।
|
S200 |
 “ए होइन तु हँ मेरो भिना होइनी ।” — “ नै तेरो भिना हुँ। खास म तेरो भिनाजु हुँ ।”
“No, you’re not, you’re not my brother-in-law.” ― “I am your brother-in-law. Truly I am your brother-in-law.”
ए होइन तिमि हँ मेरो भिना तिमि होइनौ ।” — “नै तेरो भिना हुँ। खास म तेरो भिनाजु हुँ ।”
|
S201 |
 “अ ला पइ, क्या भण्णे ह्वै ?” — “म क्यै भण्णैन । तेरी निम्ति आयाको हूँ । तर हिट् घर !”
“Oh, what are you saying?” ― “I’m saying nothing. I’ve come for you. Get going, to my house!”
अरे, तँ के भन्नेहोस् ?” — “म केही भन्दिन । तेरै लागि आएको हुँ । तर, हिँड् घरमा ।”
|
S202 |
 “अ ला, बुवा, यो सुनको कर्नालो फोलो छ, यो क्यारू ?”
“Sir, I have this golden water-pot, what should I do with it?” she said.
“अरे बाबु, यो सुनको कर्णाटके गाग्री छ, यसलाई के गरूँ त ?”
|
S203 |
 “हाई भण्यो चाड भए चाइन्या बड्डो लैयालो, निति क्यै न क्यै ।”
“If he wants it, the old man [your father] will take it, if not, no matter,”
“चाहिने भए बुढो लैजाला, नत्र क्यै न क्यै ।”
|
S204 |
 भणिकन महाराज, चाइन्या रानि मोतिमालाइ त्यैले न्वालिपाटबटा जोगि भ्यास गरिकन त्यै न्वालिपाटबाट चाइन्या आफना घरमा लेइयो, घरमा लेयो ।
he said, sire, and wearing ascetic’s dress he brought Rani Motima from Nwalipat to his own house, he brought her home.
भनेर महाराज, रानी मोतिमालाई त्यसले न्वालिपाटबाट जोगीको भेष गरेर न्वालिपाटबाट आफ्नो घरमा ल्यायो, घरमा ल्यायो ।
|
S205 |
 घरमा लेइसक्यापछि क्यै दुइचार बर्षम्मलाइ तिन् घरमा रया रन्या बखतमा चाइन्या रानि मतिमाबाट हुन्याखान्या कुरा क्यै पनि भयैन, बालबच्चा क्यै पनि भयैन ।
He brought her home, and for some years while they stayed there was no issue, no child from Rani Motima.
घरमा ल्याइसकेपछि केही दुईचार वर्षम्म ती घरमा बस्ने बखतमा रानी मोतिमाबाट हुने खाने कुरा केही पनि भएन, बालबच्चा केही पनि भएन ।
|
S206 |
 जस्तोचाइन्या बालबच्चा क्यै नहुन्या ट्याम्मा, बालबच्चा नहुन्या ट्याम्मा, तर आब त्यो शोकमा पड्या । तिन्लाइ पुत्रशोक भयो ।
She had no child, and they were distressed. They suffered the distress of childlessness.
जस्तो बालबच्चा केही नहुने टाइममा, बालबच्चा नहुने टाइममा, तर, अब त्यो चिन्तामा पर्यो । तिनीलाई पुत्रशोक भयो ।
|
S207 |
 पुत्रशोक हुन्या बखतमा त दा ततनी बखतमि त महाराज, रानि मोतिमा रनि राउतसित लोटि बिन्ति बडि घात कै भाँति ल्याउन पसियान्छे…।
In their childlessness, [declaimed:] at that time, sire, what humble prayers and secret supplications did Rani Raut and Queen Motima make…
पुत्रशोक हुने बखतमा त लौ, अब त्यस बखतमा त महाराज, रानी मोतिमा रनि राउतसित नम्र बिन्ती, गूढ आग्रह कुन भाँति गर्न थालिहाल्छे…।
|
S208 |
 [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो, अ…
[drum] Ya ho!
[हुड्कोवादन र सहगायन] ही या हो,
|
S209 |
 कोइ चडी बासन रे लागी साम्यो हँ, इचली रे कानली
A bird crows on the paddy-dikes and paddy-walls.
कुनै चरी बास्न र थाली प्यारा आली र कान्ला
|
S210 |
 साइब, घुघूत चडी बासनलागी रे घोल
Sire, the owl [JRP “the dove”; DVS ghuggu ‘owl’, ghuguti ‘dove’] cries in the nest.
साहेब, घुघुत चरी बास्न थाली रे गुँडमा
|
S211 |
 व सङ्ङैकी देउरानी जेठानी अटकन पटकन हल्लरी बालो कल्लरी बालो रे ओ खेलाउन्नी
My sisters-in-law play with their children in the courtyard
साथका देउरानी जेठानी आँगन पटाङ्गिनीमा थर बाला थर बाला खेलाउलिन्
|
S212 |
 ब ओ कठै, हामरी त अपुती रै गैछ कोल
Alas, our womb is childless
ओ कठै, हाम्रेँ त निःसन्तानी भयो कोख
|
S213 |
 साइब हो जान स्वामी, बामनैका घर, जान
Go, my lord, to the brahman’s house, go and come back
जानोस् न स्वामी, बाहुनका हो घरमा, जानोस् न स्वामी, बाहुनका घरमा गई आउनोस्
|
S214 |
 साइब हो, एक होरो जोसी हेराइल्यान…।। [हुड्कोवादन]
Sire, consult the astrologer and bring back the answer
साहेब हो, एकपल्ट ज्योतिष हेराई ल्याउनोस् न…।। [हुड्कोवादन]
|
S215 |
 ओ महाराज, ततनी बखतमि त रानी मोतिमा आफना लोग्न्या रनि राउतसित भन्छे कि,
O sire, at that time Rani Motima said to her husband:
ओ महाराज, त्यस बखतमा त रानी मोतिमा आफ्ना पति रनि राउतसित भन्छे कि,
|
S216 |
 “कोइ चडी बासनलागिगैछ भण्यो इचलि काँजली, भण्यो महाराज, घुघुत चडी बासिगैछ घोल,
“A bird is crowing on the paddy-dikes and paddy-walls, she said, sire. The ill-omened owl cries [JRP “the dove coos”] in the nest.
“कुनै चरी बास्न लागिगइछ आली र कान्ला, भन्यो महाराज, घुघुत चरी बासिगएछ गुँडमा,
|
S217 |
 तर सङ्ङकी देउरानि जेठानी अटकन पटकन हल्लरी बालो कल्लरी बालो खेलाउना छन रे तर हामरी भै अपुति भै कोल,
My sisters-in-law are playing with their children around the house, but my womb is sterile.
तर, साथका देउरानी जेठानी आँगन पटाङ्गिनीमा थर बाला थर बाला खेलाउँछन् र तर, हाम्रो भयो निःसन्तानी कोख,
|
S218 |
 तर जान स्वामी बामन घर जान, भण्यो महाराज, एक होरो जोइसि गन्यासो ।”
Go, my husband, to the brahman’s house, she said, sire, consult the astrologer and bring back the answer.”
तर, जानुहोस् न स्वामी बाहुनको घरमा जानुहोस्, भन्यो महाराज, एकपल्ट ज्योतिष हेराई ल्याउनुहोस् न ।”
|
S219 |
 भणेर महाराज, त्यैले भण्ण्या बखतमि त भोल बिहान भयो, गाइका बन्दन फुक्या, दुलिचा कचहरि जुट्यो, थडिबडिको जागो भयो, पञ्चस्थान कुलिमुलि, हरद्वारि घाँटका बिणा उगड्या, झुलुक्या घाम लाग्यो, टुलुक ओस फाटि, तिर्मिर्यो घाम लाग्यो,
she said, sire. It became morning, the cows’ tethers were undone, the royal council met, the companions awoke, the temple doors opened, dawn broke, the dew was dissipated, the sun shone.
भनेर महाराज, त्यसले भन्ने बखतमा त भोलिको बिहान भयो, गाईका बन्धन फुके, राजाको सभा जुट्यो, इष्टमित्रको जागो भयो, पञ्चस्थानमा होहल्ला भयो, मन्दिरका घण्टयुक्त ढोका खुले, झुलुक्क घाम लाग्यो, टुलुक्क शीत फाट्यो, तिर्मिरे घाम लाग्यो,
|
S220 |
 तर आब रनि राउत आनो मानो लैजाइकन सुनिसङ्या बडिभाटका घरमा महाराज नीयो ।
Now Rani Raut took coins and a mana of rice and went, sire, to the house of Sunasingh Badabhatta.
तर, अब रनि राउत आनामाना लगेर सुनसिंह बडाभट्टका घरमा महाराज, गयो । [हुड्कोवादन]
|
S221 |
 जान्या बखतमा, जान्या बखतमा आब त्यो सुनिसङ्या बडिभाटले भण्यो कि, “ए रनि राउत, तुइले, भण्यो महाराज, बार धाम पुरा गरिकन हरद्वार, गुरद्वार, काँसि, पर्यागराज, गयाँ, गजाधर सबै कुरा गरिसक्यापछि आँखडिमा चाइन्या त्यो ओलाघाटमा तुइले नाइ भणेपछि तुलाइ पुत्र हुन्यै छ ।
When he went, Sunasingh Badabhatta said, “O, Rani Raut, he said, sire, go to the twelve holy places, Hardwar, Gurudwar, Banaras, Prayag, Gaya, Gajadhar, and finally, having done all that, if you bathe at Olaghat you will certainly have a son.
जाने बखतमा, जाने बखतमा अब त्यो सुनसिंह बडाभट्टले भन्यो कि, “ए रनि राउत, तैँले, भन्यो महाराज, बाह्र धाम पूरा गरेर हरिद्वार, गुरुद्वार, काशी, प्रयागराज, गया, गजाधर सबै कुरा गरिसकेपछि आखिरमा त्यस ओलाघाटमा तैँले नुहाइस् भनेपछि तँलाई पुत्र हुने नै छ ।
|
S222 |
 तर ओलाघाट नाया दिन्मा तुलाइ एउटा कालोकैलो एउटा बामन चाइन्या हो । त्यै बामनका चाइन्या टाङ छिन्नु पड्न्या हो, तुइले तीन सय साटीबर ।
On the day you bathe at Olaghat, there is a dark-skinned brahman — you must pass between the legs of this brahman three hundred and sixty times.
तर, ओलाघाटमा नुहाएको दिनमा तँलाई एउटा कालोकैले एउटा बाहुन चाहिने हो त तैँले त्यस बाहुनका टाङमा छिर्नु पर्ने हो, तैँले तीन सय साठीपल्ट ।
|
S223 |
 तर वाँपछि तुलाइ चाँई पुत्र हुन्या हो ।” भणिकन महाराज, सुनिसङ्या बडिभाटले त्यैसित भण्यो ।
Then you will have a son,” Sunasingh Badabhatta told him, sire.
तर, त्यसपछि तँलाई पुत्र हुने हो ।” भनेर महाराज, सुनसिंह बडाभट्टले त्यससित भन्यो ।
|
S224 |
 आब ताँ— त्यो मेलादेउ कलौनि मऊ, मेलादेउ कलौनी मऊ उ बामन रैछ ।
Then— It turns out he was Meladeu Kalauni’s family brahman.
त्यो मेलादेउ कलौनी, मेलादेउ कलौनीका परिवारको त्यो बाहुन रहेछ ।
|
S225 |
 वाँकि सक्कल चाइन्या वाँ मिलाइकन उइले भणिदियो ।
He spoke, mixing this and that.
यताको कुरा उता मिलाएर त्यसले भनिदियो ।
|
S226 |
 तर ताँहै घर आयो रे जै दिन्मा ओलाघाटमा चाइन्या नाउने हो हरद्वार, गुरद्वार, काँसि, पर्यागराज सारा चाइन्या नायो रे जै दिनमा चाइन्या आलाघाटमा नाउन्या हो, तै दिन्मा मेलादेउ कलौनि, जैसित त्यो साइपाटा लियाथ्यो [हुड्कोवादन] रानि मोतिमालाई —
Rani Raut came home, and on the day he was to bathe at Olaghat– he had bathed at Hardwar, Gurdwar, Benaras, Prayag, and on the day he was to bathe at Olaghat, Meladeu Kalauni – the one from whom the wedding-token had been taken [drums] for Rani Motima —
तर, त्यो घरमा आयो र जुन दिनमा ओलाघाटमा नुहाउने हो हरिद्वार, गुरुद्वार, काशी, प्रयागराज सारामा नुहायो र जुन दिनमा ओलाघाटमा नुहाउने हो, त्यस दिनमा मेलादेउ कलौनी, जोसित त्यो साइपाटा लिएको थियो [हुड्कोवादन] रानी मोतिमाका लागि —
|
S227 |
 त्यो मान्स्या कालोकैलो बामन भएर चानामा धड्कोमड्को लाइकन बाटामा आनन्न होइ सीर्यो ।
that man disguised himself as a dark-skinned brahman, putting a stripe tilak on his forehead, and lay contentedly on the road. [drum]
त्यो मान्छे कालोकैलो बाहुन भएर निदारमा धर्कोमर्को लगाएर बाटोमा आनन्द भएर सुतिरह्यो ।
|
S228 |
 सिन्या बखतमा आब रनि राउत र त्यो झगडि झङ्करुवा आब ओलाघाट जाउँ भणि उ कालोकैलो बामन भण्थ्यो काँ पाउँला “पैला!” भण्यो रे महाराज, भणि त्यस्तो सुचना अरिबर जान्नाथ्या त मथिबटा है एउटा सिल्लोक गायो तैले ।
As he lay there, Rani Raut and Jhagadi Jhangkaruwa were on their way to Olaghat to salute the dark brahman — such was their intention, sire — when from above he chanted a Sanskrit verse.
सुत्ने बखतमा अब रनि राउत र त्यो झगडी झङ्करुवा अब ओलाघाट जान भनी त्यस कालोकैलो बाहुनलाई “प्रणाम!” भन्यो र महाराज, भनेर त्यस्तो खोजतलास गरेर जाँदैथिए त माथिबाट एउटा सिलोक गायो त्यसले ।
|
S229 |
 माथबटै चाइन्या क्या भन्छ कि, “नमोम् भोजनेत्रम् बह्माकेली पात्रम्, चतुरबाहु चाम्य करु, चार गात्रम्, जगत्रायणे हेतुम् सदा सत्यनारायण,” भण्यो रे महाराज, त्यो चाही ताउठै भण्णाथ्यो
He began chanting “namom bhojanetram bahmākelī pātram, caturabāhu cāmya karu, cār gātram, jagatrāyaṇe hetum sadā satyanārāyaṇa…” sire, from the road.
माथिबाट के भन्छ कि, “नमोनमः भोजनेत्रं रमा केलि पात्रं, चौबाहु चाम्य करु, चार गात्रम् जगत्रायणे हेतुं सदा सत्यनारायण ।” भन्यो र महाराज, त्यहाँबाट त्यस बाटोमा भन्न लागिरह्यो ।
|
S230 |
 “एइ, भण्यो, यो त एउटा बामनजस्तो चाइन्या यो त कुरा गर्न्या याँमथि ब छ । त यो सोद त को हो यो ।”
“Why, someone up here is speaking like a brahman. Ask him who he is,”
“ए, भन्यो, एउटा बाहुनजस्तो कुरा गर्ने यहाँमाथि पो छ । त यसलाई सोध त को हो यो ।”
|
S231 |
 भणेर वा जान्थ्यो त “अरे, को हो तम भण्या रे, म त बामन हूँ ।”
When they asked, he said, “O, you asked who it is? – I am a brahman!”
भनेर सोध्थे त “अरे, को हो तपाईँ भन्नुहुन्थ्यो र, म त बाहुन हुँ ।”
|
S232 |
 “अरे बिचाराउ, एक्कै बर ओल्लाघाट जाइदेला ?”
“Please, sir, will you come along to Olaghat with us?”
“अरे बिचरा, एकै छिन ओलाघाट गइदिनुहोला ?”
|
S233 |
 “हाइ, जाइदिउँलो जाना जाइदिउँलो रे खुट्टाले हिटिसक्दैन ।”
“All right, I’ll go, but I can’t walk.”
“हवस्, गइदिउँला, जान तर खुट्टाले हिँड्न सक्तिन ।”
|
S234 |
“Well, will you ride a horse?”
“अरे, घोडा चढ्नुहुन्छ ?”
|
S235 |
“I don’t ride horseback.”
“घोडामा त म चढ्दिन।”
|
S236 |
“What will you go on then?”
“त, तपाईँ केमा जानुहुन्छ ?”
|
S237 |
 “म पिठिलाया मात्तर जान्छु ।”
“I’ll go only if I’m carried.”
“म बुई लगाए मात्र जान्छु ।”
|
S238 |
 “त पिठिलाग । पै आब क्यानु छ रे ?” भण्यो रे चाइन्या महाराज, पिठिलाग्यो र ओलाघाटमा गयो ।
“All right, get on. What to do then?” he said, sire, and carried him to Olaghat.
“लौ, बुई लाग्नुहोस् । त अब के गर्नु त ?” भन्यो र महाराज, बुई लाग्यो र ओलाघाटमा गयो ।
|
S239 |
 आब ओलाघाट तैले कुरा सुचिराइथ्यो कि, “ओलाघाट नाया दिन मेलादेउ कलौनी मौ जति तम आफनो कटक छौ सबै आया रे तिन्लाइ ताँइनाइँ घमासान गर्ला,” भण्ण्या तिन्को मतलब थ्यो ।
Now at Olaghat he had made a plan: “On the day he bathes at Olaghat, Meladeu Kalauni’s family, as many warriors as you are, you all come and we will make war on them there.” — such was their plan.
अब ओलाघाटमा त्यसले कुरा सोचिराखेथ्यो कि, “ओलाघाट नुहाएका दिनमा मेलादेउ कलौनीका परिवार सबै तिमीहरू आफ्नो युद्धमा छौ, सबै आउनू र तिनीहरूसित त्यहीँ घमासान गरौँला,” भन्ने तिनीहरूको सल्लाह थियो ।
|
S240 |
 तर आब ओलाघाटमा तैले सरादसराद गर्यो, तन्दुरुस्स गरेर आब, तै कालाकैला बामनका टाङमा चाइन्या त्यो तीन सय साटीबर चाइन्या छिरनु, भण्याथ्यो ।
Now at Olaghat, he did his devotions. When everything was ready, the order was to pass through the dark-skinned brahman’s legs three hundred and sixty times.
तर, अब ओलाघाटमा त्यसले सराद्देसराद्दे गर्यो, ठीकठाक गरेर अब, त्यस कालोकैलो बाहुनका टाङमा तीन सय साठीपटक छिर्नू, भनेको थियो ।
|
S241 |
 आब तीन सय साटीबर चाइन्या त्यो छिद्दोइ नाउनोइ, छिद्दोइ नाउनोइ अद्दाथ्यो रे उन्ज्याँ मेलादेउ कलौनी मौ पुग्ग्या सबै ।
He had passed through his legs and bathed three hundred sixty times when Meladeu Kalauni’s group arrived.
तीन सय साठीपटक त्यो छिर्दै नुहाउँदै गर्दैथ्यो र त्यसबेला मेलादेउ कलौनीका परिवार पुगे ।
|
S242 |
 जसोइ मेलादेउ कलौनि पुगिगैथ्यो । पुग्न्या बखतमि त दा ततनी बखतमि त महाराज, सयका टाङबटै छिरेर चाइन्या महाराज, दा रनि राउत झगडि झङ्करुवासित लोटि बिन्ति बडि घात दा कै भाँति कसो लाउन पसियान्छ …।
Meladeu Kalauni arrived. [declaimed:] At that moment, sire, having passed through the brahman’s legs, sire, what kind of humble prayer and secret requests did Rani Raut and Jhagadi Jhangkaruwa make…
जसै मेलादेउ कलौनी पुगिगएथ्यो । पुग्ने बखतमा त त्यस बखतमा त महाराज, त्यसका टाङबाट छिरेर महाराज, लौ, रनि राउत झगडी झङ्करुवासित नम्र बिन्ती, गूढ आग्रह लौ, अब कुन भाँति कसो गर्न थालिहाल्छ…।
|
S243 |
 [हुड्कोवादन र सहगायन] हीँ या हो,अ.अ.अ.
[drum] Ya ho!
[हुड्कोवादन र सहगायन] ही या हो,अ ... अ
|
S244 |
 हुँ चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो
He will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird
चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो चरा मार्ला
|
S245 |
 साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो
He will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird
साइब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो चरा मार्ला
|
S246 |
 साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो
Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird
साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला
|
S247 |
 साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो
Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird
साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला
|
S248 |
 साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो
Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird
साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला
|
S249 |
 साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो
Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird
साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला
|
S250 |
 साइब, चडी मारलो चडेवाल पाइक ब चडी मारलो
Sire, he will kill the bird, the bird hunting warrior, he will kill the bird [drums, new rhythm]
साहेब, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर पो, चरा मार्ला
|
S251 |
 [भिन्न लयमा सहगायन], हाँ अबला चडी मारलो चडेवाल पाइक, पंखि पडियाली क्या जाल
[recit. solo, without drums] He will kill the bird, the bird hunting warrior, the bird will fall into the net
[भिन्न लयमा सहगायन] या, चरा मार्ला चरा मार्ने वीर हो, पन्छी परिजाला के जालमा
|
S252 |
 सयाँली कटारी होली मेलादेउ कलौनी खरी रन पडीला सयकी xxx केब क्या अङाल …
There must be hundreds of swords, in the war with Maladeu Kalauni he was surrounded by hundreds. [chorus resumes] xxx …
सयौँ कटार होला मेलादेउ कलौनीसित युद्ध पर्यो सयौँको के अँगालोमा …
|
S253 |
 [जोरले हुड्कोवादन] हालिहाल्यो, झगडुवाले क्या हो, हालिहाल्यो झगडुवाले फाल … ।। [हुड्कोवादन]
[drum resumes] Jhagaduwa leapt headlong, Jhagaduwa leapt headlong …
[जोरले हुड्कोवादन] हालिहाल्यो झगडुवाले के हो, हालिहाल्यो झगडुवाले फाल … ।। [हुड्कोवादन]
|
S254 |
 ओ महाराज, चडी मारलो, भण्यो महाराज, चडेवाल पाइक, भण्यो, पङ्खी पडियाली क्या जाल,
O, sire, the bird-hunting warrior will kill the bird, he said, sire, the bird will fall into the net.
ओ महाराज, चरा मार्ला, भन्यो महाराज, चरा मार्ने वीर, भन्यो, पन्छी परिजाला जालमा,
|
S255 |
 समाली कटारि होली, भण्यो महाराज, मेलादेउ कलौनिकी रन पडी सयकि अङाल,
Hundreds of swords, sire — he fell into the grasp of hundreds of Maladeu’s men.
सयौँ कटार होला, भन्यो महाराज, मेलादेउ कलौनीको, युद्ध पर्यो सयौँको अँगालो,
|
S256 |
 तर झगडुवाले हालिहाल्यो फाल,
Jhagaduwa fled, leaping headlong,
तर, झगडुवाले हाल्यो फाल,
|
S257 |
 भण्यो रे महाराज, रनि राउतलाइ चाइन्या महाराजा मेलादेउ कलौनिले चाइन्या सयले महाराज, तै चेपिहाल्यो ।
sire, Meladeu Kalauni with hundreds of his men trapped Rani Raut, sire;
भन्यो र महाराज, रनि राउतलाई मेलादेउ कलौनीले सयौँले महाराज, त्यसलाई च्यापिहाल्यो ।
|
S258 |
 तर झगडि झङ्करुवा जो चाइन्या स्वाइनि दीराइथ्यो उइले फाल हाल्दियो ।
Jhagadi Jhangkaruwa, to whom Rani Raut had given his wife, fled headlong.
तर, झगडी झङ्करुवा जसलाई (चाहिने) पत्नी दिइराखेथ्यो उसले फाल हालिदियो ।
|
S259 |
 “आब यो झगडि झङ्करुवा काँइयो भण्यो चाइन्या रनि राउत तकन्थ्यो त भैय्याँ तैले मिर्गा झै फाल हाललाग्यो ।
“Where has Jhagadi Jhangkaruwa gone?” said Rani Raut, and he looked as the other leapt headlong like a deer.
“अब, यो झगडी झङ्करुवा कहाँ गयो” भनेर (चाहिने) रनि राउत हेर्थ्यो त आफ्नी आमाको त्यसले मृगको जस्तो फाल हालिराख्यो ।
|
S260 |
 जस्तै मिर्गैझै फाल हाल्ल्या बखतमि त सयका टाङबटै छिरेर महाराज, दा उतनि बखतमि महाराज, फिरि रनि राउत झगडि झङ्करुवासित दा लोटि बिन्ति, ठोकि जवाफ दा कै भाँति लाउन पसियान्छ…।
He leapt like a deer; Rani Raut had passed hundreds of times through the legs of the Brahman, sire; [declaimed:] at that time, sire, in what manner did he and Jhagadi Jhangkarua exchange polite requests and clear answers…
जस्तै मृगको झैँ फाल हाल्ने बखतमा त सयौँका टाङबाट छिरेर महाराज, लौ, अब त्यस बखतमा महाराज, फेरि रनि राउत झगडी झङ्करुवासित लौ, अब नम्र बिन्ती, स्पष्ट जवाफ लौ, अब कुन भाँति गर्न थालिहाल्छ…।
|
S261 |
 [हुड्कोवादन र सहगायन] यी या हो अ… अ
[drum] Ya ho!
[हुड्कोवादन र सहगायन] या हो,
|
S262 |
 साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला
Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?]
साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खाजामा खाऔँला
|
S263 |
 साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला
Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?]
साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला
|
S264 |
 साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला
Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?]
साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला
|
S265 |
 साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला
Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?]
साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला
|
S266 |
 साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला
Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?]
साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला
|
S267 |
 साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला
Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?]
साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला
|
S268 |
 साइब, खाना माथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट, खाना माथि खाउँला
Sire, I will eat my curds with my meal, I will eat them with my midday lunch [?]
साहेब, खानामा खाऔँला मेरा दूध परिकार, खानामा खाऔँला
|
S269 |
 [भिन्न लयमा सहगायन] xxx खाना मथि खाउँला मेरा दूध सोबाउट छकेवाली [?चागेवालि] खाउँला क्या बाडी
[recitatif solo, without drum] I will eat my curds with my meal, I will eat xxx with my midday lunch [?]
[भिन्न लयमा सहगायन] खाना खाऔँला मेरा दूध परिकार खाजामा खाऔँला के सातु
|
S270 |
 बई रानी भीमशिला तो सुम्पिथ्या झगडी झङ्करुवा, अन तैकी हो घडी
Jhagadi Jhangkaruwa, to whom I gave Queen Bhimashila — it’s his last hour [drum and chorus resume] …
जुन रानी भीमशिला तँलाई सुम्पेथेँ झगडी झङ्करुवा, त्यसको अन्तको हो घडी
|
S271 |
 [हुड्कोवादन] ओ महाराज, ततनी बखतमि त महाराज, रनि राउतले भण्यो कि,
O, sire, at that time, sire, Rani Raut said,
[हुड्कोवादन] ओ महाराज, त्यस बखतमा त महाराज, रनि राउतले भन्यो कि,
|
S272 |
 “खानामाथी खाउँला, भण्यो महाराज, मेरा दूध सोबाउट, भण्यो महाराज, छकेवाली खाउँला क्या बाडि, बेई रानि भीमशिला, भण्यो, तु सम्पिथ्या, भण्यो, झगडि झङ्करुवारे, आइल अन्तै घडिदि छै मलाइ छाडी हँ, अन्तै घडिदिछै छाडी,” भणेर भण्ण्या बखतमा तति कुरा चाइन्या तै झगडि झङ्करुवाले सुचिहाल्यो ।
“[metaphor not understood]”, he said, sire. “I gave Queen Bhimashila to you, Jhagadi Jhangkaruwa, and now it’s my last hour. You left me in my last hour,” he said, and Jhagadi Jhangkarua assented.
“खानामा खाऔँला,” भन्यो महाराज, “मेरा दूध परिकार,” भन्यो महाराज, “खाजामा खाऔँला के सातु, रानी भीमशिला,” भन्यो, “तँलाई सुम्पेथेँ,” भन्यो, “झगडी झङ्करुवा, अहिले अन्तको घडी झैँ मलाई हँ, अन्तको घडी झैँ छाडिस् ।” भनेर भन्ने बखतमा त्यति कुरा (चाहिने) त्यस झगडी झङ्करुवाले ठानिहाल्यो ।
|
S273 |
 “भाइ नरान, यो कुरा भयैन, त हुना त साँच्ची हो,” भण्यो रे फुरुक्क चाइन्या वाँबटा है चाइन्या झगडि झङ्करुवा लै फर्क्यो रे महाराज, ताइँ आइयो ।
“By Narayan, it is not right, though it is true,” he [?] said and Jhagadi Jhangkaruwa turned instantly, sire, and came back.
“भाइ नारायण, यो कुरा भएन, त हुन त साँच्चि हो ।” भन्यो र फरक्क (चाहिने) त्यहाँबाट (चाहिने) झगडी झङ्करुवा पनि फर्क्यो र महाराज, त्यहीँ आयो ।
|
S274 |
 आउन्या बखतमि त, तसै बखतमि चाइन्या त त्यसै वखतमा मेलादेउ कलौनिले रनी रे झङ्करी चाइन्या महाराज, तसै ओलघाटमा चाइन्या महाराज, तिनरो चाइन्या महाराज, कनखल गरिहाल्यो ।
He came back, and at that moment, sire, Meladeu Kalauni finished off Rani and Jhangkari, sire, right there, sire, at Olaghat.
आउने बखतमा त, त्यसै बखतमा (चाहिने) त्यस मेलादेउ कलौनीले रनि रे झङ्करी महाराज, त्यसै ओलाघाटमा (चाहिने) महाराज, तिनको (चाहिने) महाराज, सफाचट गरिहाल्यो ।
|
S275 |
 ओलाघाटमा चाइन्या रनी ले झङ्करीलाइ चाइन्या ऐएकिनाई रेतिरेति चाइन्या महाराज मेलादेउ कलौनि लै काटिकन तिनरा मुस्टिकी हात समाइकन महाराज, घरमा गया । [हुड्कोवादन]
At Olaghat, sire, Meladeu Kalauni cut down Rani and Jhangkari with a single stroke, and taking their heads in his hands, sire, he went home. [drums]
ओलाघाटमा (चाहिने) रनि रे झङ्करीलाई (चाहिने) महाराज एउटैमा रेटीरेटी मेलादेउ कलौनी पनि काटेर तिनका टाउको हातले समाएर महाराज, घरमा गए । [हुड्कोवादन]
|
|